Belgrado
Beograd (Cyrillisch: Београд, Nederlands exoniem Belgrado) is de hoofdstad en grootste stad van Servië. De stad telt 1.197.000 inwoners (2022) en heeft een stedelijk gebied van 1.681.000 inwoners. Ongeveer een derde van de inwoners van Servië woont in en rond Belgrado.
Inleiding
Belgrado is centraal gelegen in Servië, op de samenvloeiing van de rivieren Donau (Dunav) en Sava. De stad ligt voornamelijk ten zuiden van de Donau en op de west- en oostoever van de Sava. De stad is een aparte administratieve regio in Servië, onderverdeeld in 17 gemeenten. Het oude centrum ligt op de driehoek tussen de Sava en Donau. Het centrum is relatief dichtbebouwd, maar bestaat voornamelijk uit laagbouw. Flats vindt men voornamelijk in de buitenwijken. Het westen van Belgrado heet Novi Beograd en bestaat uit een zeer grote planmatige flatwijk. Novi Beograd is met 210.000 inwoners de op één na grootste gemeente van Servië, na Novi Sad. Het centrum heet de gemeente Stari Grad en telt slechts 48.000 inwoners. Belgrado is geen dichtbevolkte stad, de gemiddelde bevolkingsdichtheid bedraagt 3.424 inwoners per km². Alleen de gemeente Vračar is dichtbevolkt met 19.000 inwoners per km². Stari Grad heeft een bevolkingsdichtheid van 6.900 inwoners per km². De buitenste gemeenten hebben een bevolkingsdichtheid van rond 1.000 inwoners per km² of lager.
Belgrado is een oude stad en wordt afgezien van Novi Beograd minder gedomineerd door flatwijken dan andere post-communistische steden. Belgrado heeft een voorstedelijk gebied, met name ten noorden van de Donau, waar plaatsen als Borča en Pančevo zijn gelegen. Westelijk van Belgrado is de voorstad Zemun van belang. Het zuidoosten van Belgrado is heuvelachtig en kent ook wat bos, de overige gebieden zijn vlakker, zeker naar het westen en noorden, waar de Pannonische Vlakte is gelegen.
Na de Tweede Wereldoorlog groeide de stad Belgrado sterk, zeker omdat vanaf 1948 de planmatige flatwijk Novi Beograd werd ontwikkeld, die uiteindelijk groeide tot de grootste gemeente van de stad. In 1962 opende de luchthaven van Belgrado en in 1964 werd de Ušće Tower in gebruik genomen, met 141 meter de hoogste wolkenkrabber van Servië. In 1980 opende de Genex Tower, de markante wolkenkrabber in Novi Beograd. Begin jaren '90 groeide het inwonertal van Belgrado sterk vanwege de oorlogen op de Balkan, waarbij grote aantallen Servische vluchtelingen naar de stad trokken en veelal in één van de flatwijken terecht kwamen. In 1999 werd Servië en ook Belgrado door de NAVO gebombardeerd tijdens de Kosovo-oorlog.
Wegennet
Vanwege de samenvloeiing van de rivieren Donau en Sava was de stad altijd afhankelijk van bruggen. De in 1946 opengestelde Pančevo Bridge overspant de Donau en is van vitaal belang voor de ontsluiting van Beograd en de voorstad Pančevo. In 1999 was het de enige brug over de Donau in Servië die niet gebombardeerd werd door de NAVO. De op 4 december 1970 opengestelde Gazela Bridge over de Sava bij het centrum is een kritische verbinding tussen het centrum en Novi Beograd en was tevens de eerste autoput van Servië. In 2012 opende de markante Ada Bridge over de Sava.
Autoputevi
De Servische naam voor een autosnelweg is autoput, meervoud autoputevi. Traditioneel had Belgrado slechts één autoput, namelijk de M1 die door de gehele stad liep. Omdat de gehele stad van de M1/E75 afhankelijk is, is deze sterk overbelast, met name de Gazela Bridge bij het centrum. De in 2012 opengestelde Ada Bridge is geen autoput, maar ontlast de Gazela Bridge wel van lokaal stadsverkeer. De Gazela Bridge was de eerste autoput in Servië en opende op 4 december 1970 voor het verkeer. In de jaren '70 is ook de rest van de M1/E75 door Belgrado aangelegd. Het breedste stuk telt 2x3 rijstroken, dit is ook de breedste snelweg van Servië.
De A1/E75 van Belgrado naar Novi Sad en Subotica werd ook in de jaren '70 aangelegd, vanaf Belgrado tot Novi Sad grotendeels met 2x2 rijstroken, noordelijk daarvan enkelbaans, dat tussen 2009 en 2013 is verdubbeld naar een 2x2 autoput. Deze sluit aan op de Ring Belgrado, die oorspronkelijk volledig enkelbaans was, maar uiteindelijk een volwaardige snelweg rond de west- en zuidkant van Belgrado is verbreed. De E75 verloopt sinds 2012 over de ringweg. In 2023 was de Ring Belgrado voltooid als bypass van de oudere autosnelweg via het centrum.
Hoofdwegennet
In Belgrado zijn een aantal belangrijke stadsautowegen. De IB-22 vanaf Belgrado naar het zuiden telt 2x2 tot 2x3 rijstroken en is deels ongelijkvloers. De Ada Bridge is onderdeel van een korte stadsautoweg tussen Novi Beograd en het zuiden van de stad. Daarnaast vormt de IB-26 een stadsautoweg naar Obrenovac en de IB-47 de stadsautoweg naar Pančevo.
De flatwijk Novi Beograd heeft het ruimst opgezette wegennet van Belgrado, met brede stadsboulevards in een grid. De meeste van deze wegen tellen 2x2 of 2x3 rijstroken en hebben ruime kruispunten met verkeerslichten. Op veel punten zijn aansluitingen op de voormalige A1 in de stad. Elders in de stad is het wegennet meer organisch van vorm, mede vanwege de hoogteverschillen. Er zijn enkele bredere corridors die een grotere capaciteit hebben.