Lijnverlichting
Lijnverlichting is een vorm van openbare verlichting, waarbij tussen masten een kabel is gespannen waaraan de verlichtingsarmaturen zijn opgehangen. In Nederland werd lijnverlichting op grote schaal toegepast op autosnelwegen van de jaren 1960 tot circa 1995. De verlichting werd in de middenberm of tussenberm geplaatst, parallel aan de rijbaan. Het voordeel van lijnverlichting ten opzichte van reguliere verlichting is dat het lichtbeeld egaler is, doordat de armaturen dichter op elkaar zijn geplaatst. Lijnverlichting kan ook een weg overspannen: dit type ziet men vooral binnen de bebouwde kom. Voorbeelden hiervan zijn onder andere in Amsterdam te vinden.
De in Nederland toegepaste lijnverlichting werd gemaakt door Philips die eind jaren 90 is gestopt met de productie van type verlichting. De voornaamste reden hiervoor was een te lage afname van deze verlichting om productie rendabel te houden. Gevolg hiervan is dat lijnverlichting niet meer nieuw wordt toegepast op de Nederlandse snelwegen en dat er voor reparatie van bestaande verlichting steeds minder onderdelen voorhanden zijn. Een andere reden voor het niet meer toepassen van lijnverlichting is de redelijk hoge onderhoudskosten vanwege de noodzakelijke periodieke controle van de spankabels waar de lampen aan hangen. Daarnaast speelt ook de ontwikkeling in techniek een rol, onder andere de komst van meer energiezuinige verlichting zoals LED. Al zijn hiervoor ook mogelijkheden om deze als lijnverlichting uit te voeren.
Door grootschalig onderhoud aan diverse snelwegen de afgelopen jaren is een groot deel van de verlichting inmiddels vervangen. Naar verwachting zal er binnen enkele jaren nergens meer langs de Nederlandse autosnelwegen lijnverlichting te vinden zijn.
Overzicht van (voormalige) wegvakken met lijnverlichting
Op de volgende snelwegen staat of stond lijnverlichting:
| Snelweg | Wegvak met lijnverlichting (van - tot) | Voormalige wegvak(ken) met lijnverlichting (van - tot) | Opmerkingen |
|---|---|---|---|
| A1 | Knooppunt Watergraafsmeer - Knooppunt Hoevelaken // nabij Duitse grens | Tussen Eemnes en Hoevelaken is de lijnverlichting waarchijnlijk rond 2005/2006 verdwenen // Het deel tussen knooppunt Watergraafsmeer - Naarden en Ronduit/Bastion - knooppunt Eemnes is in 2010 verwijderd. Het overgebleven deel tussen Naarden en vzp Bastion is in het voorjaar van 2020 voorzien van LED-lampen in de bestaande armaturen (retrofit). In februari/maart 2023 is ook dit laatste gedeelte vervangen door nieuwe verlichting. | |
| A2 | s110 (tankstation) - knooppunt Holendrecht // Bij knooppunt Oudenrijn en huidige aansluiting Utrecht-Centrum // Ter hoogte van knooppunt Kerensheide | Klein stukje ten zuiden van Holendrecht-Zuid is verwijderd in 2010. Het resterende deel tussen Holendrecht en de s110 is in februari 2017 verwijderd. Bij Kerensheide is alles verwijderd met de ombouw van het knooppunt. Wanneer het stuk bij Oudenrijn is verwijderd is niet bekend. | |
| A4 | Knooppunt Badhoevedorp - aansluiting Hoofddorp aansluiting Hoofddorp - knooppunt Burgerveen // knooppunt Prins Clausplein - aansluiting Rijswijk | Bij Badhoevedorp stond deze tusen de hoofd- en rangeerbanen. Ter hoogte van Schiphol, zowel ten noorden als ten zuiden van de Schipholtunnel, grotendeels losse palen met beugelarmatuur. De delen bij Schiphol zijn eind 2020 voorzien van LED-lampen en in september 2023 verdwenen. Het deel tussen Prins Clausplein en Rijswijk is in december 2015 verwijderd. | |
| A6 | Knooppunt Muiderberg - Knooppunt Almere | In fases verdwenen; Muiderberg - Almere Poort (afrit 2) bij de renovatie van de Hollandse Brug in 2007/2008. Met de uitvoering van het project SAA is in 2015 het gedeelte tot aan Almere-Haven en in 2018 het resterende deel tot aan knooppunt Almere verwijderd. | |
| A7 | Knooppunt Zaandam - aansluiting Zaanstad-'t Kalf | In 2008 verwijderd. | |
| A8 | Knooppunt Coenplein - Knooppunt Zaandam | In juli 2013 verwijderd. | |
| A9 | Behalve de traverse Badhoevedorp had de gehele A9 lijnverlichting. | Bij knooppunt Badhoevedorp stonden twee strengen tussen de hoofd- en rangeerbanen. Het deel tussen Badhoevedorp en Rottepolderplein is in 2003 verwijderd vanwege de bouw van knooppunt Raasdorp, op de Gaasperdammerweg in 2005, tussen Holendrecht en Badhoevedorp in 2006 en tussen Uitgeest en Alkmaar in 2009-2010. Het gedeelte Knooppunt Velsen - aansluiting Uitgeest is in april 2022 verwijderd. | |
| A10 | Gehele A10-Oost en Noord (en in een verder verleden ook op de A10-West ter hoogte van De Nieuwe Meer). | Op de A10-Oost is de verlichting vervangen bij de verbreding in 2010 en op A10-Noord is in juli/augustus 2018 de lijnverlichting vervangen door masten met LED-verlichting. Het deel bij Amstel is eind 2020 geretrofit met LED-lampen en in oktober 2022 verwijderd en vervangen door nieuwe masten met toparmaturen. | |
| A12 | // Galecopperbrug - Knooppunt Lunetten // IJsselbrug Westervoort - iets ten zuidoosten van aansluiting Duiven | Aansluiting Den Haag-Bezuidenhout - Aansluiting Zoetermeer // Aansluiting Woerden - Knooppunt Oudenrijn // knooppunt Oudenrijn - Galecopperbrug | Het stuk langs Zoetermeer is in 2010 verdwenen en tussen het knooppunt Prins Clausplein en Nootdorp eind 2013. Het gedeelte tussen aansluiting Den Haag-Bezuidenhout en Voorburg is verwijderd rond oktober 2015. In 2009 is een gedeelte tussen Oudenrijn en de Galecopperbrug verwijderd. Begin 2019 volgde het deel tussen Oudenrijn en Woerden. Het gedeelte door knooppunt Lunetten heen is eind 2020 geretrofit met LED-verlichting. |
| A15 | Knooppunt Ridderkerk (Zuid) - aansluiting Papendrecht // vzp Den Bout / vzp Steenenhoek - aansluiting Arkel // aansluiting Rozenburg-Centrum - Knooppunt Ridderkerk (Noord) | De lijnverlichting ten westen en oosten van knooppunt Gorinchem is verwijderd in de periode 2005-2006. // Het gedeelte tussen de Botlektunnel en het knooppunt Ridderkerk (Noord) is gefaseerd verwijderd in 2013 wegens de verbreding van de A15. Om dezelfde reden volgde in juni 2014 het deel tussen de Botlektunnel en de aansluiting met de Havens 4100-5200 (afrit 15). Rond september 2014 is het resterende deel tussen de aansluiting Havens 4100-5200 en Rozenburg-Centrum verwijderd.
In oktober 2020 is het deel tussen Papendrecht en Ridderkerk vervangen door LED-verlichting. | |
| A16 | aansluiting Rotterdam-Prins Alexander - knooppunt Ridderkerk (Noord) // knooppunt Ridderkerk (Noord) - aansluiting Hendrik-Ido-Ambacht // aansluiting Hendrik-Ido-Ambacht - knooppunt Klaverpolder | Tussen Rotterdam-PA en Ridderkerk en tussen Hendrik-Ido-Ambacht en Dordrecht is de lijnverlichting in 2011 verwijderd. het deel ten zuiden van Dordrecht is verwijderd bij de verlegging en verbreding van de A16 ten zuiden van Moerdijk naar 2x3 rijstroken ten tijde van de aanleg van de HSL. In april/mei 2020 is het laatste deel tussen Ridderkerk-Noord en de aansluiting Hendrik-Ido-Ambacht verwijderd. | |
| A20 | aansluiting Schiedam - aansluiting Rotterdam-Delfshaven // Giessenbrug - knooppunt Terbregseplein (wellicht nog verder) | Is eind 2012 deels en de rest in juni/juli 2013 verwijderd. Tussen Kleinpolderplein en Terbregseplein is veel eerder verwijderd. | |
| A22 | gehele A22 | Ter hoogte van de Velsertunnel is eind 2016 aan de noordzijde een kort stuk verwijderd. De resterende lijnverlichting te noorden van de tunnel is media maart/april 2022 verwijderd. Aan de zuidzijde volgde medio juli 2022. | |
| A27 | aansluiting Industrie Avelingen - knooppunt Gorinchem // aansluiting Houten - aansluiting Maarssen | De lijnverlichting tussen Avelingen en knooppunt Gorinchem is in de periode 2006-2009 verwijderd. Het laatste deel tussen Houten en Maarssen volgde begin 2012. | |
| A28 | Waterlinieweg - aansluiting Maarn | Lijnverlichting is in de periode 2011-2012 verwijderd. Eerder heeft er ook lijnverlichting gestaan tot op het knooppunt Hoevelaken. | |
| A29 | knooppunt Vaanplein - aansluiting Barendrecht // aansluiting Barendrecht - aansluiting Oud-Beijerland | De lijnverlichting tussen Vaanplein en Barendrecht is verwijderd in september 2013. Het resterende deel is eind 2020 verdwenen. | |
| A59 | aansluiting Ring 's-Hertogenbosch-West - aansluiting Vlijmen | Alleen de spankabels met armaturen zijn verwijderd eind jaren 90. De bestaande masten zijn voorzien van armaturen direct op de top. Begin 2021 zijn deze vervangen door nieuwe masten met LED-armaturen. | |
| A76 | Grens België - Aansluiting Stein // Rangeerbanen Knooppunt Kerensheide // Ter hoogte van de Duitse grens | Op het knooppunt Kerensheide is de lijnverlichting die stond tussen de rangeerbanen van de A76 verwijderd tijdens de ombouw in 2012. Bij de Duitse grens is deze tijdens groot onderhoud in de tweede helft van 2014 verwijderd. Medio september 2020 is het resterende deel ter hoogte van de Belgische grens verwijderd. | |
| A205 | Tussen Rottepolderplein en komgrens Haarlem | Verwijderd bij de reconstructie tot N205 in 2002. Het laatste deel bij Rottepolderplein (tussen Spaarnwouderweg en de aansluiting met A9) is eind 2008 verwijderd. |
De lijnverlichting op de A12 ter hoogte van en op de Galecopperbrug staat aan weerszijdenzijden tussen de hoofdrijbaan en de parallelbaan in. Op de brug hangt deze tussen de brugpijlers in en is hier ook aan bevestigd.
Buiten de autosnelwegen was ook lijnverlichting te vinden op de Waterlinieweg bij Utrecht en de N262 tussen Roosendaal en de Belgische grens. Bij de Waterlinieweg zijn de kabels met oude armaturen verwijderd en armaturen met dubbele uithouder op de masten bevestigd. In 2012 is er een nieuwe vorm van lijnverlichting geplaatst op de N381 bij de aansluiting Beilen met de A28. Eveneens kan er nog lijnverlichting worden gevonden in Rotterdam bij het Zuidplein - op het kruispunt waar de Dordtselaan (S122), Pleinweg (S103) en Strevelsweg (S125) samenkomen. In Hoofddorp zijn vijf lijnverlichtingsinstallaties te vinden over de Deltaweg en de Waddenweg.
Incidenteel komt men lijnverlichting of varianten daarop tegen op lokale gemeentelijke wegen, soms niet toegankelijk per auto, en dergelijke. Een voorbeeld hiervan is de Koningin Emmaboulevard in Hoek van Holland.
LED-verlichting
Hoewel lijnverlichting de laatste jaren in hoog tempo verdwijnt van het Nederlandse snelwegennet werden enkele stukken in 2020 voorzien van LED-lampen in bestaande armaturen die hiervoor zijn aangepast. Dit werd gedaan omdat natriumlampen niet meer nieuw geproduceerd worden en vervanging door volledig nieuwe verlichting op dat moment financieel gezien geen optie was. Deze zogenaamde retrofit werd toegepast op laatst overgebleven stukken lijnverlichting van de A1, A4 en A10. Inmiddels zijn ook deze secties lijnverlichting verleden tijd. Vooralsnog is LED-retrofit te vinden op de A12 tussen Lunetten en Oudenrijn.
Lijnverlichting in het buitenland
Ook in diverse andere landen is lijnverlichting toegepast zowel op snelwegen als binnen de bebouwde kom van voornamelijk steden.
België
In België is nergens lijnverlichting toegepast op de snelwegen.
Denemarken
In Denemarken is rond København veel lijnverlichting te vinden met een variatie aan verlichtingsarmaturen, ook op het onderliggend wegennet in de bebouwde kommen van omliggende voorsteden. Opvallend is de toepassing langs de rijbanen zoals op het Motorvejkryds Vallensbæk terwijl dit type verlichting toch voornamelijk in middenbermen wordt toegepast. Voorbeelden van (snel)wegen met lijnverlichting zijn de Primærrute 21 en de ringweg O4.
Duitsland
Op het Duitse snelwegennet is alleen bij de grote steden verlichting te vinden. Op enkele wegvakken is ook lijnverlichting toegepast. In sommige steden is ook op het onderliggend wegennet lijnverlichting te vinden van het type dat wegen overspant zoals in Amsterdam.
| Snelweg | Wegvak met lijnverlichting (van - tot) | Voormalige wegvak(ken) met lijnverlichting (van - tot) | Opmerkingen |
|---|---|---|---|
| A1 | aansluiting Köln-Niehl - Kreuz Leverkusen | ||
| A3 | Kreuz Leverkusen - aansluiting Leverkusen | Ten noorden van het knooppunt staat ook een heel kort stukje. | |
| A3 | Frankfurter Kreuz - viaduct B43 | ||
| A7 | aansluiting Hamburg-Waltershof - Elbtunnel & Elbtunnel - Dreieck Hamburg-Nordwest | ||
| A23 | Dreieck Hamburg-Nordwest - viaduct Horgensweg | ter hoogte van het knooppunt vertakking naar twee aparte lijnen. | |
| A255 | Kreuz Hamburg-Süd - Brug Norderelbe | ||
| A555 | Potsdammer Platz - viaduct Schlesienstrasse & tussen de aansluitingen Godorf en Wesseling | ||
| A562 | aansluiting Bonn-Rheinaue - Kreuz Bonn-Ost | ||
| A565 | Kreuz Bonn-Nord - aansluiting Bonn-Poppelsdorf | korte onderbreking ter hoogte van Tannenbusch |
Frankrijk
Op enkele locaties is dit type verlichting toegepast. Een bekend voorbeeld is de A1 tussen de aansluiting Arras en het knooppunt met de A26. Opvallend zijn de betonnen masten en de lage ophanging van de armaturen. Dit was in verband met een proef voor wegverlichting bij mist wat op dit wegvak vrij vaak voorkomt. Andere voorbeelden zijn de Autoroute du Soleil en de Boulevard Périphérique de Lyon. Ook hier zijn de masten van beton.
Italië
Op de Italiaanse A57 is tussen de aansluiting met de SS309 en het knooppunt met de A27 lijnverlichting te vinden uitgevoerd met LED-lampen.
Verenigd Koninkrijk
Op de M1 tussen Chiswell Interchange en Watford staat nog lijnverlichting. Op de A4 in Greater London komt nog lijnverlichting voor op een gedeelte tussen Hounslow en Brentford en in Chiswick.
Zweden
In sommige steden zoals Göteborg is wegoverspannende lijnverlichting toegepast. Voorbeelden hiervan zijn te vinden op de E6 en E45.