Europese weg

Een Europese weg (afgekort tot E-weg), voluit het International E-road network, vormen een netwerk van hoofdwegen door Europa en Centraal-Azië. Het netwerk wordt administratief beheerd door UNECE (United Nations Economic Commission for Europe), alhoewel het feitelijke wegbeheer en eigendom van de E-wegen bij de landen zelf ligt.

Geschiedenis

Oude E-nummers in Nederland in 1976.

Uitgebreid: Verklaring van Genève en Verdrag van Genève 1975

Het netwerk van E-routes is in 1950 gecreëerd met de Verklaring van Genève. Doel daarvan was niet alleen om de routes tussen deze belangrijkste plaatsen van Europa te verduidelijken; de in internationaal verband aangewezen E-nummers hielpen de individuele landen in deze na-oorlogse tijd ook om hun wegennetten zo op te bouwen dat zij op de juiste manier op elkaar aan zouden sluiten.

In de decennia na 1950 sloten meerdere landen zich aan bij de Verklaring van Genève. Ook werden steeds meer routes geduid als Europese hoofdroute. Dit viel maar moeilijk te verenigen met het nummeringssysteem van de Verklaring van Genève. Er ontstond dan ook een behoefte aan een algemene wijziging van het nummeringssysteem. Deze werd voorbereid door de Commissie voor Binnenlands Vervoer van UNECE. Op 15 november 1975 werd de Europese Overeenkomst inzake de Hoofdverkeerswegen, ook bekend als het Verdrag van Genève, ondertekend. Het verdrag wordt regelmatig afgekort tot AGR, wat staat voor Accord Grands Routes. Dit verdrag trad in 1983 in werking. De nu geldende E-nummers voeren terug op dat verdrag.

Systeem

UNECE

De United Nations Economic Commission for Europe (UNECE), is een commissie van de Verenigde Naties die in 1947 is opgericht om de internationale samenwerking in Europa te verbeteren. Het heeft 56 lidstaten, met een hoofdkantoor in Genève, Zwitserland.

Niet alle landen die onderdeel zijn van UNECE hebben E-wegen. UNECE-lidstaten die buiten het netwerk van E-wegen vallen zijn Canada, Cyprus, Israël en de Verenigde Staten. Ook verlopen er geen E-wegen door enkele ministaten zoals Liechtenstein, Monaco en San Marino. Daarentegen verlopen E-wegen wel door UNECE-lidstaten in Centraal Azië en de Kaukasus, die geografisch deels of geheel buiten Europa liggen.

Bewegwijzering

Het verdrag verplicht de verdragsstaten om E-wegen te bewegwijzeren aan de hand van de bekende groene schildjes met witte tekst. Op het kader dient de hoofdletter E te worden vermeld, gevolgd door het nummer van de route. Over exacte maatvoering en lettertypen zegt het verdrag niets. In de praktijk wordt doorgaans het lettertype van het betreffende land gebruikt. Ook de exacte kleur groen varieert enigszins per land.

Die verplichtingen gelden echter alleen voor die staten die het verdrag hebben geratificeerd. Door Groot-Brittannië lopen volgens het Verdrag van Genève E-wegen, maar omdat het Verenigd Koninkrijk het verdrag nooit heeft geratificeerd, worden de E-routes in dat land ook niet bewegwijzerd. Die landen die E-routes wel bewegwijzeren, gebruiken hiervoor (conform het Verdrag van Genève) een groen schild met daarop het nummer in witte cijfers en letters.

Aan een E-nummer is niet te zien op welk niveau een weg is uitgebouwd (is dit een autosnelweg of een enkelbaansweg?) en evenmin in wiens beheer de weg is. Een E-route is hoe dan ook nooit in beheer van enige Europese instantie, maar altijd van een nationale overheid (hetzij een centrale overheid, hetzij een decentrale overheid).

Ook zijn er geen directe Europese subsidieprogramma's gekoppeld aan het ontwikkelen van E-wegen, zij het dat Europese instanties bij toekenning van regionale subsidie wel mee kunnen wegen in hoeverre een uit te bouwen route Europees belang heeft. Sinds op EU-niveau het TEN-T bestaat, zal voor dergelijke subsidies eerder naar het TEN-T worden gekeken dan naar het netwerk van E-wegen. In de praktijk volgen TEN-T routes echter vaak wegen die ook E-wegen zijn.

De routes

Het netwerk van E-routes is niet tot op het exacte wegvakniveau vastgesteld. UNECE heeft alleen de steden vastgelegd waar deze routes langs of doorheen lopen. De exacte route is een zaak van de lidstaten.

Het systeem van E-routes laat zich het makkelijkste begrijpen, wanneer de uitzonderingen voor de Kaukasus en Centraal-Azië buiten beschouwing worden gelaten. Het systeem maakt een onderscheid tussen tweecijferige routes en driecijferige routes. Eencijferige routes bestaan niet; de nummers onder de 10 staan genummerd als E01, E02, enzovoort, en gelden dus als tweecijferig nummer. In de praktijk worden deze nummers zonder 0 bewegwijzerd, zoals de E6.

Tweecijferige routes. De tweecijferige routes vormen met elkaar het grid van E-routes. De even nummers lopen oost-west, de oneven nummers lopen noord-zuid. Belangrijk zijn de noord-zuidroutes met eindcijfer 5 en de oost-westroutes met eindcijfer 0. Een route met eindcijfer 5 mag een andere route met eindcijfer 5 niet kruisen. Datzelfde geldt voor de routes met eindcijfer 0. Deze referentieroutes garanderen dat het grid "op zijn plaats blijft". Andere noord-zuidroutes en andere oost-westroutes mogen elkaar wel kruisen. De E32 bijvoorbeeld kan dus ten noorden van de E30 liggen, ook al zou hij op grond van het grid-systeem ten zuiden van die route moeten liggen. De E25 mag echter niet ten oosten van de E35 komen.

Driecijferige routes. Driecijferige routenummers worden gebruikt als verbinding tussen tweecijferige routes, wanneer deze verbinding zelf nog een tweecijferig nummer heeft. Dat laatste is meestal het geval, wanneer zo'n verbindingsroute niet recht noord-zuid of oost-west loopt (die hebben immers meestal een tweecijferig nummer), maar bijvoorbeeld noordoost-zuidwest. Hun nummer is doorgaans afgeleid van de routes die met elkaar worden verbonden, bijvoorbeeld de E429, die in het grid als verbinding wordt beschouwd tussen de E40 en de E42. Het gebruik van driecijferige nummers varieert nogal. In Nederland zijn driecijferige nummers toegekend aan routes met een twijfelachtig Europees belang; in Zwitserland heeft men niet gezocht naar een mogelijk driecijferig nummer voor nationaal belangrijke routes die niet in aanmerking kwamen voor een tweecijferig nummer.

Wanneer die hoofdregel duidelijk is, worden de uitzonderingen uit Centraal-Azië hopelijk weer wat duidelijker: de routes E101 tot en met E127 hebben de rol van een tweecijferige route, alleen hebben "per ongeluk" drie cijfers. De routes E001 tot en met E016 gelden als driecijferige route, alleen hebben in hun nummering niets te maken met de routes waaruit hun nummer is afgeleid.

In Zuidoost- en Oost-Europa wordt sinds 1977 een netwerk van Trans-European Motorways ontwikkeld, gebaseerd op de E-wegen.

Landen zonder Europese wegen

Enkele Europese landen hebben geen E-wegen. Zo zijn er formeel geen E-wegen in Albanië (soms wel aangegeven op wegwijzers), Andorra, Cyprus, Liechtenstein, Malta, Monaco en San Marino.

Statistieken

• lengte E-netwerk: 185.766 kilometer (inclusief dubbelnummeringen, exclusief veerdiensten)
• aantal E-routes: 244
• gemiddelde lengte: 761,3 kilometer
• langste E-route: E40 Calais - Ridder: 8.776 kilometer
• kortste E-route: E821 Roma - San Cesareo: 18 kilometer
• langste 3-cijferige E-route: E105 Kirkenes - Yalta: 3.672 kilometer
• kortste 2-cijferige E-route: E32 Colchester - Harwich: 26 kilometer
• langste E-route binnen één land: E30 (Rusland) 3.305 kilometer
• hoogste E-weg: E008 in Tadzjikistan op de Ak-Baytal Pass: 4.658 meter
• hoogste E-weg in geografisch Europa: E62 in Zwitserland op de Simplonpass: 2.005 meter
• laagste E-weg: E39 in de Bømlafjordtunnel in Noorwegen: -263 meter
• grootste knooppunt: Moskva (Moskou) & Praha (Praag): 6 routes
• grootste stad met één E-weg: Istanbul, Turkije: 13.500.000 inwoners (E80)
• meeste veerdiensten: E39 (Noorwegen): 9 veerdiensten
• noordelijkste E-weg: E69 Nordkapp: 71.10 N
• zuidelijkste E-weg: E75 Kreta: 35.06 N
• westelijkste E-weg: E01 in Lisboa (Lissabon), Portugal: 9.10 W
• oostelijkste E-weg: E127 ter hoogte van de Chinese grens: 85.36 O

Kritiek op E-routes

Hebben E-routes nut?

Bovenstaande vraag zou een geliefd onderwerp kunnen zijn voor borrelpraat, ware het niet dat de meeste mensen zich maar nauwelijks voor wegnummers interesseren, en al helemaal niet voor E-nummers. Daarmee is ook het makkelijkste antwoord gegeven: omdat mensen de E-nummers niet kennen, kunnen ze maar beter worden afgeschaft.

De waarheid ligt genuanceerder. Zeker in de jaren '50 hebben E-nummers groot nut gehad bij de uitontwikkeling van het Europese wegennet. Daarnaast werden de nummers veelvuldig gebruikt door weggebruikers. In veel landen waren de E-nummers de eerste vormen van wegnummers die op de borden verschenen. En in een land als Duitsland waren wegnummers wel bekend, maar hadden de autosnelwegen in die periode nog geen nationaal nummer. De E-wegen vulden deze gaten in de nummering mooi op.

Maar dat initiële succes is wellicht ook het begin van het einde van de E-nummers geweest. Aangemoedigd door het succes van de E-nummers gingen veel landen eigen nummeringssystemen ontwerpen en bewegwijzeren. Voordeel van een nationaal nummeringssyteem boven een Europees nummeringssyteem was dat een nationaal systeem per definitie meer ruimte gaf om werkelijk alle routes te nummeren dan een Europees systeem waarin alleen de internationale hoofdroutes waren meegenomen. Ook gaf een nationaal systeem de mogelijkheid om nationale routes ook volgens hun nationale belang in te schalen, bijvoorbeeld door een nationaal belangrijke route een laag nummer te geven. Het grid van E-nummers gaf de individuele staten die ruimte niet.

Uiteindelijk zijn er maar enkele landen overgebleven, waar de E-nummers prevaleren boven nationale nummers: België, Denemarken, Zweden, Noorwegen en een aantal landen in Zuidoost-Europa. In al deze landen hebben E-wegen weliswaar administratieve nummers -die soms ook wel op wat borden verschijnen-, maar men zal in eerste instantie naar het E-nummer van de bewuste route verwijzen. Men spreekt in België vooral over de E411, niet over de A4. In alle andere landen wordt in het dagelijks spraakgebruik primair verwezen naar nationale nummers, terwijl de E-nummers in veel landen ook niet de prominente rol hebben op de bewegwijzering als de nationale nummers. In Duitsland bijvoorbeeld komen E-nummers alleen terug op de afstandsborden na de afrit. Op voorwegwijzers en beslissingswegwijzers komen ze in de regel niet terug, zodat het praktisch onmogelijk is om in Duitsland op E-nummers te rijden. In de praktijk zal vrijwel niemand door Europa rijden aan de hand van E-nummers alleen.

Dit laatste is misschien niet helemaal terecht. Wanneer men op belangrijke internationale routes op E-nummers zou rijden, hoeft men door de bank genomen minder wegnummers te onthouden dan wanneer men op nationale wegnummers zou rijden. Maar goed, dat is theorie; de praktijk kiest nou eenmaal voor de nationale nummers, mede dankzij de vaak betere bewegwijzering van die nationale nummers.

En daarmee wordt de vraag aan het begin van dit hoofdstuk weer relevant: misschien toch maar afschaffen die E-nummers? Formeel afschaffen lijkt in ieder geval geen optie. Hiervoor zou het Verdrag van Genève moeten worden beëindigd, en dat lijkt politiek gezien niet haalbaar bij met name die landen waar E-nummers een prominente rol spelen in de nationale wegennummering (België, Scandinavische landen). Het zou voor Nederland een optie zijn om op eigen initiatief het verdrag op te zeggen en de nummers dus ook niet meer op de borden te laten terugkomen. En men kan de "Duitse" route kiezen: E-nummers op een zeer beperkte manier in de bewegwijzering integreren, zodat men zich aan de letter van het verdrag houdt, maar de weggebruiker geen last heeft van de nummers én eveneens de onderhoudskosten tot een minimum worden beperkt.

Kritiek op het systeem

Nog los van de vraag over het nut van E-routes -als hiervoor besproken- is er concrete kritiek mogelijk op de daadwerkelijke invulling van het wegennet, zoals die in het Verdrag van Genève is ingevoerd.

Het Europese wegennet is niet geschikt voor op een grid gebaseerde nummering

Het wegennet in de meeste delen van Europa lijkt, bij analyse van landkaarten, te bestaan uit omgekeerd tegen elkaar aanliggende driehoeken. Schuin verlopende verbindingen zijn aan de orde van de dag, terwijl een grid juist uitgaat van haaks op elkaar staande routes. In het E-systeem is het daardoor mogelijk dat in het dagelijks verkeer belangrijk gebleken routes een driecijferig nummer hebben; dat sluit niet aan bij de perceptie van de weggebruiker.

Het feit dat wegen niet in een rechte lijn noord-zuid of oost-west verlopen -zoals dat in de Verenigde Staten wél het geval is- neemt ook het idee van een grid en daarmee van een logisch nummeringssysteem weg. Maar al te vaak komt het voor dat een oost-west verlopende snelweg op een gegeven moment eindigt. Het E-nummer moet echter door op zijn route naar het eindpunt. Als oplossing is er in dat soort gevallen voor gekozen dat het E-nummer een stukje over een noord-zuidroute loopt om verder naar het noorden of zuiden de route naar het oosten weer voort te zetten.

Een concreet voorbeeld is het verloop van de E30 in Nederland. Deze begint in Hoek van Holland en moet uiteindelijk naar Berlijn. Deze doelen liggen inderdaad min of meer op een rechte lijn van elkaar. Een rechtstreekse route bestaat echter niet. Vanaf Hoek van Holland moet men via de A20, A12, A27 en de A28 naar Knooppunt Hoevelaken en pas daar zit men op een route die min of meer rechtstreeks naar Berlijn loopt. Die problematiek geldt uiteraard niet alleen voor oost-westroutes, maar ook voor noord-zuidroutes. Het veel gehoorde kritiekpunt is dat het E-wegennet aan elkaar hangt van TOTSOs en dubbelnummeringen - beide algemeen ervaren als onvolkomenheden in een systeem van wegnummering.

Ook de geografie maakt het gebruiken van een grid moeilijk. In Zuid-Europa is de Middellandse Zee prominent aanwezig, waardoor gekozen moet worden tussen recht oost-west verlopende routes die dan worden onderbroken door de zee en routes die min of meer het land volgen, maar dan dus niet meer recht oost-west lopen. Er blijkt vaak gekozen voor het laatste. Het grid-idee is hierdoor echter in sterke mate verdwenen; zie de E80 die van Midden-Portugal eerst naar de Franse zuidkust slingert en dan weer terug naar het zuiden door Italië.

In het grid zijn verkeerde keuzes gemaakt

Zelfs wanneer zou worden vastgehouden aan de keuze voor een grid-systeem als basis voor routes door Europa, is kritiek mogelijk op de gemaakte keuzes. Rechtstreeks noord-zuid of oost-west verlopende routes zouden in het E-systeem één nummer moeten hebben. De praktijk leert dat dat vaak niet het geval is. De route Amsterdam - Marseille bijvoorbeeld loopt rechtstreeks noord-zuid, maar heeft zes nummers. Daarentegen loopt wel één E-nummer van Amsterdam naar Rome, twee steden die in de verste verte niet recht onder elkaar liggen. En de route tussen Le Havre en Bordeaux (de E05), twee doelen die recht onder elkaar liggen, wordt via het veel oostelijker gelegen Parijs geleid.

Het probleem van een grid is dat wanneer één route "schuin" loopt, alle routes die daaraan parallel zouden moeten lopen ook "schuin" gaan lopen. Dat speelt met name bij de referentieroutes (routes met eindcijfer 0 of 5), omdat deze geen andere referentieroutes mogen kruisen. Omdat de E05 als genoemd schuin loopt, volgen de E15, de E25 enzovoort bijna als vanzelf.

Waar noord-zuidroutes vaak niet noord-zuid lopen (evenmin als oost-westroutes vaak niet oost-west lopen) is het aan de orde van de dag dat een even nummer tijdelijk noord-zuid loopt en een oneven nummer tijdelijk oost-west loopt. Dat maakt het systeem voor de weggebruiker niet duidelijker; een onduidelijkheid die voorkomen had kunnen worden door de routes wél in een rechte lijn te laten verlopen.

Tenslotte zijn in Scandinavië een aantal E-routes te vinden die niet in het minst in het grid passen. De E04 tussen Helsingborg en de Finse grens bijvoorbeeld zou volgens de principes van het verdrag een oost-westroute moeten zijn, geen noord-zuidroute. Ook de E06 loopt wat dat betreft vreemd. De reden hiervoor is dat de Scandinavische landen bij de onderhandelingen over het Verdrag van Genève hun bestaande wegnummers koste wat kost wilden behouden. In de routes van de toenmalige E4 en de E6 mochten geen veranderingen worden aangebracht. Die benadering is uiteindelijk succesvol geweest. Het gevolg is vreemd verlopende routes binnen Scandinavië (die overigens nog steeds als E4 en E6 in plaats van E04 en E06 op de borden worden gezet).

Driecijferige nummers maken het systeem onduidelijk

Voor de meeste weggebruikers zijn driecijferige nummers moeilijk te ontcijferen, terwijl het internationale belang van de meeste driecijferige routes zeer beperkt is. Waar het systeem aan duidelijkheid verliest door het gebruik van moeilijk doorgrondbare nummers, zien velen de driecijferige nummers liever verdwijnen.

De uitbreiding naar het oosten is systeemvreemd, maar was feitelijk onnodig

De vraag is legitiem, waarom het systeem van E-routes rond de eeuwwisseling moest worden uitgebreid naar gebieden die algemeen tot Azië worden gerekend. Geen geograaf rekent de grens tussen Kirgizië en China tot Europa, maar UNECE vond het nodig daar E-routes toe te voegen. Het persbericht van indertijd spreekt trots over een nieuwe Zijderoute. Dat alles overigens in een periode dat in dezelfde regio ook Aziatische routenummers werden uitgerold.

De keuze voor de Osterweiterung van het E-systeem zou op zich nog niet zo heel problematisch zijn, wanneer UNECE voor die keuze geen toevlucht had hoeven nemen tot systeemvreemde oplossingen, zoals de driecijferige E-routes die eigenlijk de rol van een tweecijferige route vervullen (zie hierboven onder Systeem). Nu moet het erop worden gehouden dat de keuze ongelukkig was en het systeem van E-routes alleen maar onduidelijker heeft gemaakt. Aan de voor bewegwijzering essentiële vereisten van inzichtelijkheid en consistentie wordt niet langer voldaan.

E-nummers lopen nog te vaak over niet-snelwegen

De meeste weggebruikers plannen hun route zo dat ze op de snelste manier van A naar B komen. Daarvoor zullen ze in principe een route nemen met zoveel mogelijk autosnelweg. Aan het E-nummer kan men niet zien over wat voor soort weg het nummer loopt. En de praktijk leert dat E-routes nog steeds vaak over niet-autosnelwegen verlopen, zelfs wanneer men met een geringe omweg hetzelfde doel wel over snelwegen kan bereiken. Wie dus blind rijdt op het E-nummer, kan voor de onaangename verrassing komen te staan dat de autosnelweg ineens ophoudt en men terecht komt op een weg van mindere standaard.

Bij de gemaakte keuzes speelt een rol dat het wegennet van nu enorm verschilt met dat van 1975, toen het huidige E-netwerk werd ontworpen. In die periode waren er nog veel minder snelwegen en kon men er in veel landen sowieso niet op rekenen dat de gehele route over snelwegen zou lopen. In het huidige tijdsgewricht is het erg vreemd om te zien dat een E42 door de Duitse Hunsrück over secundaire wegen verloopt, terwijl er allerlei snelwegen in de buurt zijn.

Lijst van Europese wegen

#	route	landen	lengte (km)
E01	Sevilla - Lisboa - La Coruña - Rosslare - Larne	E - P - IRL - GB	1450
E03	La Rochelle - Nantes - Cherbourg	F	459
E04	Helsingborg - Stockholm - Sundsvall - Tornio	S - FIN	1590
E05	Algeciras - Madrid - Paris - London - Glasgow - Greenock	E - F - GB	3281
E06	Trelleborg - Göteborg - Oslo - Alta - Kirkenes	S - N	3108
E07	Langon - Pau - Zaragoza	F - E	404
E08	Tromsø - Oulu - Turku	N - FIN	1398
E09	Orléans - Toulouse - Barcelona	F - E	863
E10	Å - Kiruna - Luleå	N - S	852
E11	Vierzon - Béziers	F	546
E12	Mo i Rana - Umeå - Helsinki	N - S - FIN	895
E13	Doncaster - London	GB	254
E14	Stjørdal - Sundsvall	N - S	417
E15	Inverness - London - Paris - Lyon - Barcelona - Algeciras	GB - F - E	3566
E16	Derry - Edinburgh - Bergen - Oslo - Gävle	GB - N - S	1209
E17	Antwerpen - Lille - Reims - Beaune	B - F	648
E18	Craigavon - Newcastle - Oslo - Stockholm - Helsinki - Sankt Petersburg	GB - N - S - FIN - RUS	1820
E19	Amsterdam - Brussel - Paris	NL - B - F	521
E20	Shannon - Manchester - København - Stockholm - Tallinn - Sankt Petersburg	IRL - GB - DK - S - EST - RUS	1873
E21	Metz - Dijon - Genève	F	529
E22	Holyhead - Amsterdam - Hamburg - Malmö - Riga - Moskva - Ishim	GB - NL - D - S - LV - RUS	5289
E23	Nancy - Lausanne	F - CH	337
E24	Birmingham - Ipswich	GB	227
E25	Hoek van Holland - Genova - Palermo	NL - B - L - F - CH - I	1850
E26	Hamburg - Berlin	D	271
E27	Belfort - Bern - Aosta	F - CH - I	351
E28	Berlin - Gdańsk - Vilnius - Minsk	D - PL - RUS - LT - BY	980
E29	Köln - Luxembourg - Sarreguemines	D - L - F	290
E30	Cork - London - Utrecht - Berlin - Moskva - Samara - Omsk	IRL - GB - NL - D - PL - BY - RUS	6113
E31	Rotterdam - Köln - Ludwigshafen	NL - D	507
E32	Colchester - Harwich	GB	26
E33	Parma - La Spezia	I	107
E34	Zeebrugge - Oberhausen - Bad Oeynhausen	B - NL - D	470
E35	Amsterdam - Köln - Zürich - Milano - Roma	NL - D - CH - I	1653
E36	Berlin - Legnica	D - PL	236
E37	Bremen - Köln	D	292
E38	Hlukiv - Saratov - Shymkent	UA - RUS - KZ	3350
E39	Trondheim - Bergen - Aalborg	N - DK	1142
E40	Calais - Brussel - Köln - Dresden - Kraków - Lviv - Kiev - Charkov - Volgograd - Tashkent - Almaty - Ridder	F - B - D - PL - UA - RUS - KZ - UZ - TM - KGZ	8413
E41	Dortmund - Würzburg - Stuttgart - Zürich - Altdorf	D - CH	756
E42	Dunkerque - Liège - Frankfurt - Aschaffenburg	F - B - D	611
E43	Würzburg - Bregenz - Bellinzona	D - A - CH	516
E44	Beuzeville - Luxembourg - Koblenz - Reiskirchen	F - B - L - D	820
E45	Alta - Karesuvanto - Göteborg - Kolding - Hamburg - München - Roma - Napels - Messina - Gela	FIN - S - DK - D - A - I	5190
E46	Cherbourg - Reims - Liège	F - B	745
E47	Helsingborg - Lübeck	S - DK - D	293
E48	Schweinfurt - Karlovy Vary - Praha	D - CZ	349
E49	Magdeburg - Plzeň - Wien	D - CZ - A	749
E50	Brest - Paris - Manheim - Nürnberg - Praha - Bratislava - Kosice - Dnipr - Donetsk - Rostov - Makhhachkala	F - D - CZ - SK - UA - RUS	4971
E51	Berlin - Nürnberg	D	411
E52	Strasbourg - Karlsruhe - Salzburg	F - D - A	507
E53	Plzeň - München	CZ - D	277
E54	Paris - Mulhouse - Lindau - München	F - CH - D	904
E55	Helsingør - Berlin - Praha - Bologna - Igoumenitsa - Kalamata	DK - D - CZ - A - I - GR	2992
E56	Nürnberg - Passau - Sattledt	D - A	301
E57	Sattledt - Graz - Ljubljana	A - SLO	371
E58	Wien - Uzhhorod - Odessa - Rostov	A - SK - UA - RO - MD - UA - RUS	2389
E59	Praha - Wien - Graz - Zagreb	CZ - A - SLO - HR	642
E60	Brest - Basel - Wien - Constanţa - Tbilisi - Baku - Ashgabat - Dushanbe - Irkeshtam	F - D - CH - A - H - RO - GEO - AZ - TM - UZ - TJ - KGZ	6815
E61	Villach - Ljubljana - Trieste - Rijeka	A - SLO - I - HR	237
E62	Nantes - Genève - Genova	F - CH - I	1273
E63	Sodankylä - Jyväskylä - Turku	FIN	1114
E64	Torino - Milano - Brescia	I	235
E65	Malmö - Szczecin - Praha - Bratislava - Zagreb - Skopje - Chania	S - PL - CZ - SK - H - HR - BIH - MNE - SRB - RKS - NMK - GR	3692
E66	Vahrn - Villach - Graz - Székesfehérvár - Cegléd	I - A - H	797
E67	Helsinki - Warszawa - Praha	FIN - EST - LV - LT - PL - CZ	1605
E68	Szeged - Arad - Braşov	H - RO	525
E69	Nordkapp - Oldefjord	N	129
E70	La Coruña - Torino - Ljubljana - Beograd - Bucureşti - Varna - Samsun - Poti	E - F - I - SLO - HR - SRB - RO - BG - TR - GEO	4517
E71	Košice - Budapest - Zagreb - Split	SK - H - HR	1009
E72	Bordeaux - Toulouse	F	234
E73	Budapest - Osijek - Sarajevo - Opuzen	H - HR - BIH	728
E74	Nice - Asti	F - I	222
E75	Vardø - Helsinki - Gdańsk - Budapest - Beograd - Athinai - Sitia	N - FIN - PL - CZ - SK - H - SRB - NMK - GR	4328
E76	Pisa - Firenze	I	76
E77	Pskov - Kaliningrad - Gdańsk - Kraków - Budapest	RUS - EST - LV - LT - PL - SK - H	1702
E78	Grosseto - Fano	I	275
E79	Miskolc - Oradea - Sofia - Thessaloniki	H - RO - BG - GR	1235
E80	Lisboa - Nice - Roma - Podgorica - Istanbul - Doğubayazıt	P - E - F - I - HR - MNE - SRB - RKS - BG - TR	5651
E81	Mukachevo - Sibiu - Bucureşti - Constanţa	UA - RO	949
E82	Porto - Tordesillas	P - E	375
E83	Byala - Sofia	BG	241
E84	Keşan - Silivri	TR	150
E85	Klaipėda - Vilnius - Ternopol - Bucureşti - Alexandroupolis	LT - BY - UA - RO - BG - GR	2259
E86	Kristallopigi - Thessaloniki	GR	200
E87	Odessa - Tulcea - Burgas - İzmir - Antalya	UA - MD - RO - BG - TR	1965
E88	Ankara - Refahiye	TR	585
E89	Gerede - Ankara	TR	126
E90	Lisboa - Madrid - Barcelona - Mazaro del Valle - Brindisi - Igoumenitsa - Ankara - Cizre	P - E - I - GR - TR	4906
E91	Osmaniye - Yayladağı	TR	175
E92	Igoumenitsa - Volos	GR	305
E94	Korinthos - Athinai	GR	81
E95	Sankt Petersburg - Kiev - Odessa - Samsun - Merzifon	RUS - BY - UA - TR	1753
E96	İzmir - Sivrihisar	TR	440
E97	Kherson - Novorossiysk - Batumi - Aşkale	UA - RUS - GEO - TR	1625
E98	Kırıkhan - Reyhanlı	TR	58
E99	Aralık - Şanlıurfa	TR	800
E101	Moskva - Kiev - Odessa	RUS - UA	823
E105	Kirkenes - Murmansk - Sankt Petersburg - Moskva - Kharkiv - Yalta	N - RUS - UA	3672
E115	Yaroslavl - Moskva - Rostov - Novorossiysk	RUS	1730
E117	Mineralnye Vody - Tbilisi - Yerevan - Meghri	RUS - GEO - AM	1050
E119	Moskva - Volgograd - Astrakhan - Baku - Astara	RUS - AZ	2561
E121	Samara - Atyrau - Türkmenbaşy - Ak-Ayla	RUS - KZ - TM	2690
E123	Chelyabinsk - Shymkent - Tashkent - Dushanbe - Panji Poyon	RUS - KZ - UZ - TJ	2860
E125	Ishim - Astana - Almaty - Bishkek - Torugart	RUS - KZ - KGZ	2595
E127	Omsk - Pavlodar - Semey - Kapchagay	RUS - KZ	1305
E134	Haugesund - Drammen	N	409
E136	Ålesund - Dombås	N	176
E201	Rathdowney - Cork	IRL	141
E231	Amsterdam - Amersfoort	NL	40
E232	Amersfoort - Zwolle - Groningen	NL	164
E233	Hoogeveen - Meppen - Cloppenburg	NL - D	132
E234	Cuxhaven - Bremen - Walsrode	D	162
E251	Sassnitz - Berlin	D	283
E261	Wrocław - Poznań - Grudziądz	PL	365
E262	Ostrov - Daugavpils - Kaunas	RUS - LV - LT	409
E263	Tallinn - Tartu - Napi	EST	284
E264	Jõhvi - Tartu - Rīga	EST - LV	358
E265	Kapellskär - Tallinn	S - EST	61
E271	Minsk - Homel	BY	293
E272	Klaipėda - Šiauliai - Vilnius	LT	380
E311	Utrecht - Breda	NL	68
E312	Vlissingen - Breda - Eindhoven	NL	150
E313	Antwerpen - Liège	B	111
E314	Leuven - Heerlen - Aachen	B - NL - D	124
E331	Dortmund - Kassel	D	147
E371	Radom - Rzeszów - Prešov	PL - SK	357
E372	Warszawa - Lublin - L'viv	PL - UA	355
E373	Lublin - Kiev	PL - UA	563
E391	Hlukiv - Zheleznogorsk	UA - RUS	156
E401	Saint-Brieuc - Caen	F	223
E402	Calais - Rouen - Le Mans	F	411
E403	Tournai - Brugge	B	66
E404	Jabbeke - Zeebrugge	B	24
E411	Brussel - Arlon - Richemont	B - F	243
E420	Nivelles - Charleroi - Reims	B - F	197
E421	Aachen - Luxembourg	D - B - L	156
E422	Trier - Saarbrücken	D	82
E429	Lille - Halle	F - B	73
E441	Hof - Chemnitz	D	105
E442	Karlovy Vary - Liberec - Olomouc - Žilina	CZ - SK	600
E451	Gießen - Frankfurt - Mannheim	D	124
E461	Svitavy - Brno - Wien	CZ - A	201
E462	Brno - Kraków	CZ - PL	328
E471	L'viv - Mukachevo	UA	220
E501	Le Mans - Angers	F	70
E502	Le Mans - Tours	F	86
E511	Troyes - Courtenay	F	99
E512	Remiremont - Mulhouse	F	76
E531	Offenburg - Bad Dürrheim	D	95
E532	Memmingen - Füssen	D	72
E533	München - Innsbruck	D - A	139
E551	České Budějovice - Humpolec	CZ	107
E552	München - Linz	D - A	210
E571	Bratislava - Košice	SK	400
E572	Trenčin - Žiar nad Hronom	SK	100
E573	Uzhhorod - Debrecen	UA - H	145
E574	Craiova - Braşov - Bacău	RO	435
E575	Bratislava - Győr	SK - H	92
E576	Dej - Cluj-Napoca	RO	57
E577	Ploieşti - Buzău	RO	73
E578	Sărătel - Chichiş	RO	288
E581	Focşani - Odessa	RO - MD - UA	427
E583	Roman - Bălti - Zhytomyr	RO - MD - UA	523
E584	Poltava - Kirovohrad - Chişinău - Slobozia	UA - MD - RO	926
E592	Krasnodar - Dzhubga	RUS	120
E601	La Rochelle - Niort	F	58
E602	La Rochelle - Saintes	F	62
E603	Saintes - Limoges	F	180
E604	Tours - Vierzon	F	114
E606	Angoulême - Bordeaux	F	91
E607	Digoin - Châlon-sur-Saône	F	69
E611	Lyon - Pont-d'Ain	F	53
E612	Ivrea - Torino	I	35
E641	Wörgl - Salzburg	A - D	100
E651	Altenmarkt - Liezen	A	79
E652	Klagenfurt - Naklo	A - SLO	47
E653	Maribor - Letenye	SLO - H	99
E661	Balatonkeresztúr - Banja Luka - Zenica	H - HR - BIH	446
E662	Apatin - Sombor - Subotica	SRB	83
E671	Satu Mare - Arad - Timişoara	RO	308
E673	Lugoj - Deva	RO	75
E675	Constanţa - Kardam	RO - BG	59
E691	Horasan - Gyumri - Yerevan	TR - GEO - AM	575
E692	Poti - Samtredia	GEO	57
E711	Lyon - Grenoble	F	99
E712	Genève - Grenoble - Marseille	F	399
E713	Voreppe - Valence	F	81
E714	Orange - Marseille	F	115
E717	Torino - Savona	I	123
E751	Koper - Rijeka	SLO - HR	200
E761	Bihać - Sarajevo - Zaječar	BIH - SRB	718
E762	Bozaj - Podgorica - Sarajevo	MNE - BIH	342
E763	Beograd - Bijelo Polje	SRB - MNE	348
E771	Drobeta-Turnu-Severin - Niš	RO - SRB	203
E772	Yablanitsa - Shumen	BG	257
E773	Popovitsa - Burgas	BG	218
E801	Verín - Vila Real - Coimbra	E - P	252
E802	Bragança - Castelo Branco - Ourique	P	417
E803	Salamanca - Sevilla	E	463
E804	Bilbao - Zaragoza	E	293
E805	Povoa de Varzim - Vila Pouca de Aguiar	P	103
E806	Torres Novas - Guarda	P	213
E821	Roma - San Cesareo	I	18
E840	Sassari - Civitavecchia	I	100
E841	Salerno - Avellino	I	35
E842	Napoli - Canosa	I	170
E843	Bari - Taranto	I	85
E844	Casino Gallo - Sibari	I	21
E846	Cosenza - Crotone	I	110
E847	Bivio - Bernalda	I	153
E848	Santa Eufemia Lamezia - Catanzaro	I	40
E851	Prishtinë - Prizren - Petrovac	RKS - MNE	164
E852	Ohrid - Radozhda	NMK	20
E853	Ktismata - Ioannina	GR	56
E871	Kumanovo - Sofia	NMK - BG	194
E881	Çeşme - İzmir - Bursa - İzmit	TR	550
E901	Madrid - Valencia	E	332
E902	Jaén - Málaga	E	241
E931	Mazara del Vallo - Gela	I	185
E932	Buonfornello - Catania	I	151
E933	Trapani - Alcamo	I	39
E951	Ioannina - Amfilochia	GR	107
E952	Lamia - Agrinio	GR	208
E961	Tripoli - Githio	GR	98
E962	Thiva - Elefsina	GR	55
E001	Tbilisi - Vanadzor	GEO - AM	152
E002	Dəmirçi - Şirvan	AZ - AM	490
E003	Uchkuduk - Daşoguz - Ashgabat	UZ - TM	1000
E004	Kyzylorda - Bukhara	KZ - UZ	720
E005	Samarkand - Guzar	UZ	160
E006	Kokand - Ayni	UZ - TJ	300
E007	Tashkent - Osh - Sary-Tash	UZ - KGZ	600
E008	Dushanbe - Kulma Pass	TJ	890
E009	Khorog - Gāz Khān	TJ	220
E010	Bishkek - Osh	KGZ - UZ	610
E011	Kokpek - Tyup	KZ - KGZ	175
E012	Almaty - Khorgos	KZ	360
E013	Sary-Ozek - Koktal	KZ	180
E014	Kabanbay - Druzhba	KZ	190
E015	Takesken - Bakhty	KZ	190
E016	Zapadnoye - Astana	KZ	460
E017	Yelabuga - Ufa	RUS	350
E018	Zhezkazgan - Karagandy - Pavlodar - Uspenka	KZ	1050
E019	Petropavlovsk - Zapadnoye	KZ	290

Zie ook

• Asian Highway
• Trans-African Highway network
• Mashreq Route
• Pan-American Highway

Externe links

• Routelijst
• Kaart van het E-wegennet
• Marcel Monterie over E-wegen