Friesland

Uit Wegenwiki
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Hoofdstad Leeuwarden
Grootste stad Leeuwarden
Oppervlakte 3.349 km²
Inwonertal 646.000
Lengte snelwegennet 159,2 km
Eerste snelweg 1972
Afkorting FR

Fryslân (Nederlands: Friesland) is een provincie van Nederland, gelegen in het noorden van het land. De provincie telt bijna 650.000 inwoners en heeft een oppervlakte van 3.349 km², de op twee na grootste provincie. De hoofdstad en grootste stad is Leeuwarden (Ljouwert).

Naam

Sinds 1997 is de officiële naam van de provincie 'Fryslân'. Sinds 2004 wordt deze naam door de rijksoverheid gebruikt. De officiële naam is in heel Nederland 'Fryslân', maar in de praktijk wordt meestal van 'Friesland' gesproken.

Inleiding

Friesland omvat een groot deel van Noord-Nederland, en grenst in het oosten aan Groningen, in het zuidoosten aan Drenthe en in het zuiden aan Overijssel en Flevoland. Via de Afsluitdijk grenst het ook aan Noord-Holland. De provincie is gelegen aan de Waddenzee, met daarin de Waddeneilanden, waarvan Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog tot Friesland behoren. Deze eilanden grenzen in het noorden aan de Noordzee. Friesland staat bekend om zijn vele meren. Een groot deel van de zuidwestkust wordt gevormd door het IJsselmeer. Grote meren die in de provincie zijn gelegen zijn het Sneekermeer, Tjeukemeer, het Hegemeer, de Fluessen en het Slotermeer. Het Lauwersmeer ligt op de grens met Groningen. Het vasteland van Friesland meet circa 65 bij 65 kilometer. De hoofdstad Leeuwarden ligt in het noorden van de provincie. Andere grotere plaatsen zijn Drachten, Harlingen, Sneek, Joure, Heerenveen en Lemmer. Friesland is voornamelijk agrarisch in karakter, met talloze meren, kanalen, riviertjes en sloten. Toerisme is daarom belangrijk in Friesland.

Wegennet

Het Friese wegennet is niet bijzonder uitgebreid, alhoewel de provincie wel relatief veel hoogwaardig uitgebouwde wegen heeft. De langste snelweg binnen de provincie is de A7, waaronder ook circa twee derde van de Afsluitdijk valt. De A7 ligt voor circa 86 kilometer in de provincie Friesland, maar bedient niet de hoofdstad Leeuwarden. De A6 volgt een korte route in het zuiden van de provincie, vanaf Lemmer naar Joure, maar bijzonder is het tracé door het Tjeukemeer. De A31 is een korte snelweg tussen Harlingen en Leeuwarden, terwijl de A32 een belangrijke verbinding vormt vanaf Leeuwarden via Heerenveen richting Zwolle. Friesland heeft ongeveer 159 kilometer autosnelweg.

Daarnaast beschikt de provincie over een aantal goed uitgebouwde autowegen. Bij Sneek is de A7 onderbroken door de 2x2 rijstroken brede, ongelijkvloerse N7, die langs de stad voert. De N31 is een belangrijke ongelijkvloerse autoweg tussen knooppunt Zurich en Drachten met 2x2 rijstroken. De N356 is een in 2016 geopende autoweg met 2x2 rijstroken tussen de N31 bij Nijega en Dokkum.

Een ander opvallend verschijnsel in Friesland zijn de aquaducten, waarvan Friesland er 8 heeft, meer dan elke andere Nederlandse provincie. In de rijkswegen bevinden zich vier aquaducten en 4 in het onderliggend wegennet. Friesland heeft tevens een aantal provinciale wegen die deels een autoweg zijn, zoals de N359, N361 en N381.

Aquaducten

Aquaducten, tunnels, bruggen en dammen in Friesland

Akwadukt Mid-Fryslân (A32)Hendrik Bulthuis Akwadukt (N356)Aquaduct Langdeel (N31)Aquaduct Lemmer (N359)Richard Hageman Akwadukt (N31)Aquaduct Scharsterrijn (A6)Aquaduct Van Harinxmakanaal (N31)Galamadammen akwadukt (N359)Geauakwadukt (N7)Houkesloot aquaduct (N354)Ie-Akwadukt (N928)Jeltesleat Akwadukt (N354)Leppa Akwadukt (A32)Margaretha Zelle AkwaduktM.C. Escheraquaduct

Prinses MargriettunnelFônejachtbrugScharsterrijnbrugAfsluitdijk


Geschiedenis

Voorgeschiedenis en de eerste rijkswegen

Van oorsprong had Friesland een minder ontwikkeld wegennet dan de rest van Nederland. Vanwege zijn ligging aan de Zuiderzee verliepen er geen belangrijke doorgaande wegen door de provincie. Er was ook weinig industrie en Friesland had maar één grotere stad, de hoofdstad Leeuwarden. In het rijkswegenplan 1927 werden de eerste rijkswegen gedefinieerd. In het rijkswegenplan 1932 werden deze ook genummerd.

De volgende rijkswegen verliepen door Friesland:

  • Rijksweg 9: Afsluitdijk - Harlingen - Leeuwarden
  • Rijksweg 32: Leeuwarden - Heerenveen - Wolvega - Drenthe
  • Rijksweg 39: Leeuwarden - Buitenpost - Groningen
  • Rijksweg 40: Rauwerd (rw 32) - Sneek - Lemmer
  • Rijksweg 43: Zurich - Sneek - Heerenveen - Drachten - Groningen
  • Rijksweg 43a Quatrebras (rw 39) - Drachten

Met de ingebruikname van de Afsluitdijk in 1932 kwam Friesland meer in een corridor van een doorgaande verbinding te liggen, voornamelijk de rijksweg 9 die van Haarlem naar Leeuwarden verliep en daar over ging in de rijksweg 39 naar Groningen.

De toestand van het wegennet was echter nog minder rooskleurig dan de lijst rijkswegen deed vermoeden. In Friesland was sprake van een incoherent netwerk van landwegen die vaak nog onverhard waren en door elk dorp en over bochtige dijken verliepen. Grote doorgaande wegen waren er amper, van oudsher de best uitgebouwde weg van Friesland was de weg van Harlingen naar Leeuwarden, die een tolweg was, en de weg van Leeuwarden naar Groningen, waar vroeger ook tol werd geheven. De weg van Leeuwarden naar Heerenveen en Drenthe was al minder goed uitgebouwd. Van enig belang was ook nog de aftakking daarvan naar Sneek en Lemmer. Lemmer en Harlingen waren vroeger de primaire havenplaatsen van Friesland.

Bijzondere ontbrekende schakels waren een directe route van Leeuwarden naar Drachten, die destijds via Quatrebras verliep, een directe verbinding tussen Sneek en Joure en van Heerenveen naar Drachten, waar slechts een weinig hiërarchisch netwerk van landwegen was. Dit komt mede doordat Drachten in die periode nog geen plaats van betekenis was. Ook de verbinding Leeuwarden - Bolsward en verder naar Lemmer ontbrak nog.

Ontwikkeling van de eerste rijkswegen

Na de vaststelling van het rijkswegenplan 1932, de oplevering van de Afsluitdijk datzelfde jaar en het volgende rijkswegenplan 1938 kreeg de aanleg van de rijksweg 43 de hoogste prioriteit. Deze zou verlopen vanaf Zurich aan de Afsluitdijk via Sneek, Joure, Heerenveen en Drachten naar Groningen. Deze route is feitelijk een volledig nieuw aangelegde wegverbinding en geen upgrade van oudere wegen. De bouw van het westelijk deel hiervan startte in de jaren '30 en kwam tussen Zurich en Heerenveen in fases tussen 1938 en 1948 gereed, als laatste de Brug Uitwellingerga. Dit was een relatief hoogwaardig aangelegde enkelbaans weg die later is omgevormd tot de A7. Dit was de eerste moderne weg van Friesland in het gemotoriseerde tijdperk.

Het deel van de rijksweg 43 tussen Heerenveen, Drachten en de grens met de provincie Groningen startte pas na de Tweede Wereldoorlog, deze weg werd in fases tussen 1956 en 1960 opengesteld als enkelbaans weg. De rijksweg 43 is tussen 1968 en 1980 verbreed naar 2x2 rijstroken en werd daarmee een onderdeel van de A7.

Voor de Tweede Wereldoorlog is gestart met het droogleggen van de Noordoostpolder. Hiermee kreeg Friesland de kans om vanuit het zuiden en zuidwesten beter bereikbaar te worden. Tot die tijd waren er alleen de rijksweg 9 over de Afsluitdijk, of de rijksweg 32 door Drenthe. Met de Noordoostpolder kreeg Friesland een verbinding richting Zwolle via Kampen en richting Amsterdam via de Ketelbrug. In 1940 kwam de Noordoostpolder droog te liggen, maar pas eind jaren '40 en begin jaren '50 werden hier ook wegen aangelegd, waaronder de rijksweg 38 van Lemmer naar Emmeloord en Zwolle. De rijksweg 38 is behalve de omlegging van Lemmer grotendeels als autosnelweg aangelegd (A6) in 1973. Het was ook pas vanaf de jaren '70 dat er op deze manier een verbinding richting Amsterdam was, met de openstelling van de Ketelbrug in 1970. Tussen 1950 en 1970 kon verkeer vanaf Lemmer richting zuiden alleen via de Ramspolbrug richting Zwolle.

Een ander speerpunt was de rijksweg 32 vanaf Leeuwarden naar het zuiden. Deze is in de periode 1950-1963 opgewaardeerd naar een relatief moderne enkelbaans weg die alle bebouwde kommen bypasste. De aftakking hiervan, de rijksweg 40 naar Sneek en Lemmer, werd echter van het rijkswegenplan 1968 afgevoerd en is daardoor ook minder hoogwaardig uitgebouwd.[1] De klassieke rijksweg 39 van Leeuwarden naar Groningen werd relatief weinig opgewaardeerd omdat de aandacht uit ging naar de rijksweg 43 via Drachten.

In het westen van Friesland kwam de relatief brede en rechte rijksweg 9 in Harlingen uit, waar geen rondweg was en het verkeer verder moest over de zeedijk naar de Afsluitdijk bij Zurich. Op 19 mei 1959 opende de oostelijke, enkelbaans rondweg van Harlingen voor het verkeer.[2] Op 15 december 1962 opende een nieuw tracé van de rijksweg 9 tussen de Afsluitdijk en Harlingen. Deze weg was een paar honderd meter ten oosten van de historische weg aangelegd en sloot aan op de rondweg van Harlingen.[3][4] Hiermee was Leeuwarden beter verbonden met de Afsluitdijk.

Ontwikkeling van drie provinciale autowegen

In 1965 werd door de provinciale staten besloten tot de bouw van drie autowegen, namelijk Leeuwarden - Drachten, Leeuwarden - Lauwersoog en Leeuwarden - Bolsward.[5] Het tracé van de autoweg Leeuwarden - Drachten werd eind 1965 vastgesteld en de bouw begon in 1966.[6] De bouw werd in eerste instantie gefinancierd door de provincie Friesland, daarna betaalde het ministerie van Economische Zaken 50 procent van de aanlegkosten. De enkelbaans autoweg kwam in fases tussen 1968 en 1978 gereed,[7] met een verlenging van Hemriksein naar Werpsterhoek aan de zuidkant van Leeuwarden in 1980.[8] Rijkswaterstaat nam in 1987 het beheer van de autoweg Leeuwarden - Drachten over, waarna het een onderdeel werd van de N31.

De bouw van de N361 naar Lauwersoog kwam op stoom nadat de Lauwerszee was afgesloten met een dijk, waarmee het Lauwersmeer ontstond. De autoweg van Oenkerk via Dokkum naar Lauwersoog kwam in de periode 1970-1975 gereed. Het deel van Leeuwarden naar Oenkerk is echter nooit aangelegd. Uiteindelijk is dit deel gecompenseerd met de bouw van de Centrale As (N356) van Drachten naar Dokkum. De laatste van de drie autowegen die gereed kwam was de N359 tussen Leeuwarden en Bolsward. De bouw begon in 1970 maar het duurde tot 1976 voordat de autoweg in gebruik werd genomen. Een knelpunt was destijds het dorp Boksum, waar de nieuwe autoweg nog niet aansloot op de N31 rond Leeuwarden en er een grote flessenhals ontstond,[9] dit vertraagde de opening tot 1976 en uiteindelijk is het pas in 1983 op de N31 bij Deinum aangesloten.[10][11]

Aanleg van andere provinciale wegen

Een relatief belangrijke regionale route was wat nu de N357 is van Leeuwarden naar Holwerd. Dit traject kent een keten van dorpen waardoor het in die tijd een betrekkelijk drukke weg was. In 1954 werden plannen ontvouwd om de weg grootschalig te verleggen buiten de dorpen tussen Hijum en Holwerd.[12] In 1960 openden omleggingen bij Hijum, Ferwerd en Blija en in 1961 opende de omlegging van Hallum.[13] In 1962 opende de omlegging bij Marrum.[14] Zuidelijker opende in januari 1964 de rondweg van Stiens.[15] Hiermee was de weg buiten alle bebouwde kommen gelegd.

In het zuidwesten van Friesland nam de provincie in 1969 het beheer en ontwikkeling van de weg Bolsward - Koudum - Balk - Lemmer op zich.[16] Dit was een apart project van de route Leeuwarden - Bolsward en startte ook eerder. Deze streek had voorheen slechts een weinig hiërarchisch netwerk van landwegen die niet geschikt waren voor snelverkeer. De N359 is hier tussen 1967 en 1979 grotendeels over een nieuw tracé aangelegd. Een verlaat onderdeel was de rondweg van Koudum die pas in 1992 opende.[17]

De bouw van autosnelwegen in Friesland

De eerste autosnelweg in Friesland was een segment van de rijksweg 43 dat was verbreed tot autosnelweg tussen Bolsward en Nijland in 1968. In de jaren '70 nam de bouw van autosnelwegen in Friesland een vlucht, prioriteit had de uitbouw van de oude rijksweg 43 tot autosnelweg, dat grotendeels in de jaren '70 gereed kwam. In 1973 opende de A6 tussen Lemmer en Joure, inclusief het tracé door het Tjeukemeer. Dit was de eerste autosnelweg van Friesland die geheel over een nieuw tracé werd aangelegd. In 1975 volgde het tweede volledig nieuw aangelegde autosnelwegdeel in Friesland, een stuk van de A31 tussen Dronrijp en Leeuwarden. De bouw van de A31 werd verder vertraagd, pas in 1983 opende het traject rond Franeker naar Harlingen.

Begin jaren '80 waren er dus drie autosnelwegen in Friesland, de A6 van Lemmer naar Joure, de A7 vanaf de Afsluitdijk via Sneek, Heerenveen en Drachten richting Groningen en de A31 tussen Leeuwarden en Harlingen. Daarmee resteerde nog de rijksweg 32, die tot dat moment nog een enkelbaans weg was. De A32 is de nieuwste autosnelweg van Friesland, het tracé werd in 1989 vastgelegd en de snelweg is vervolgens in fases tussen 1992 en 1999 opengesteld, waarbij de A32 over aanzienlijke delen over de voormalige rijksweg 32 is aangelegd. Hiermee werd Leeuwarden ook vanuit het zuiden goed bereikbaar.

Knooppunten in Friesland

Friesland had na de bouw van de autosnelwegen maar één knooppunt dat volledig ongelijkvloers was, het knooppunt Zurich, dat in 1975-1976 in gebruik werd genomen.[18] De andere knooppunten waren gedeeltelijk of geheel gelijkvloers, zo waren er de grote verkeerspleinen van Joure en Heerenveen en de aansluiting Ureterpvallaat bij Drachten die oorspronkelijk een reguliere afrit was. Met de bouw van de A32 werd het verkeersplein Heerenveen in 1999 omgebouwd tot een klaverblad. De aansluiting Ureterpvallaat werd in 2005 een klaverblad ten tijde van de verdubbeling van de N31. Het knooppunt Werpsterhoek was oorspronkelijk een kruispunt met verkeerslichten dat geen knooppuntstatus had, maar in 2014 als ongelijkvloers knooppunt in gebruik werd genomen met de bouw van de Haak om Leeuwarden. Als laatste is het knooppunt Joure in 2017 gereconstrueerd tot een ongelijkvloers knooppunt.

Upgrade van de resterende knelpunten

Na de bouw van de autosnelwegen en eerste generatie autowegen werd duidelijk dat vanwege het toegenomen verkeer verbeteringen nodig waren. Opvallende knelpunten waren de N7 rond Sneek, die een hele serie verkeerslichten had, de N31 door Harlingen, die een beweegbare brug had, de N31 rond Leeuwarden, die ook een brug, rotondes en verkeerslichten had, de enkelbaans N31 Leeuwarden - Drachten en de enkelbaans N31 tussen Zurich en Harlingen. Ook was Leeuwarden niet goed met Dokkum verbonden omdat het zuidwestelijkste deel van de N361 niet was aangelegd. De N381 van Drachten naar de grens met Drenthe had ook knelpunten op het vlak van reistijd en verkeersveiligheid. Al deze knelpunten zijn in de periode 2005-2020 opgelost.

Het eerste project dat aangepakt werd was de verdubbeling van de N31 tussen Leeuwarden en Drachten, dat in 2007 werd opgeleverd als autoweg. Dit was een PPS project. In 2009 werd de N31 tussen Zurich en Harlingen verdubbeld naar een ongelijkvloerse autoweg met 2x2 rijstroken. In Sneek is de bestaande N7 ongelijkvloers gemaakt en deels verlegd door het Geeuw Aquaduct, dat in 2010 werd opgeleverd als autoweg. Vervolgens is in 2014 de N31 rond Leeuwarden aangelegd als een autoweg met 2x2 rijstroken, waaronder het Richard Hagemanaquaduct. Als onderdeel hiervan is ook de Westelijke Invalsweg van Leeuwarden aangelegd met het Margaretha Zelle Akwadukt en de Drachtsterweg als oostelijke invalsweg met het M.C. Escheraquaduct.

Daarna volgde de reconstructie van het knooppunt Joure in 2017. In Harlingen werd de brug over het Van Harinxmakanaal vervangen door een aquaduct en een verdiepte ligging met 2x2 rijstroken, waarmee er continu 2x2 rijstroken waren vanaf de Afsluitdijk tot Leeuwarden en verder naar Drachten. Vanwege de relatief geïsoleerde ligging van Dokkum en de bereikbaarheid vanuit Leeuwarden omdat de N361 nooit voltooid is, werd in 2000 besloten tot de aanleg van de 'Centrale As', een complete nieuwbouw van de N356 tussen de N31 bij Nijega en Dokkum. Dit omvatte ook een aquaduct bij Burgum. De Centrale As is in 2015-2016 opengesteld voor het verkeer. In de periode 2015-2020 is de N381 tussen Drachten en de grens met Drenthe opgewaardeerd, waarbij het deel tussen Drachten en Oosterwolde is aangelegd als autoweg met 2x2 rijstroken.

Daarmee is in betrekkelijk korte tijd het wegennet van Friesland aanzienlijk opgewaardeerd. Eén van de wensen van de provincie was nog een aquaduct bij de Scharsterrijnbrug van de A6 en een aquaduct in de N359 bij Lemmer. Ook een wens is een verbetering van het knooppunt Heerenveen omdat dit klaverblad geen rangeerbanen heeft en de verkeersintensiteiten hier de hoogste van Friesland zijn.

Verkeersintensiteiten

In Friesland is geen sprake van zeer grote verkeersdrukte. De drukste autosnelweg is de A7 tussen Joure en Heerenveen met maximaal 68.000 voertuigen per dag. De A7 van Heerenveen naar Groningen is met 60.000 voertuigen frequent bereden, maar niet bijzonder druk. Andere autosnelwegen zijn vaak rustiger, circa 30.000 voertuigen over de A6 en 20.000 voertuigen over de A7 tussen Zurich en Sneek. Het rustigste punt ligt bij knooppunt Zurich met circa 18.000 voertuigen. Ook de A31 staat bekend als zeer rustig. De A32 is geen echt drukke autosnelweg. In de zomermaanden komen er veel opstoppingen door bij beweegbare bruggen door de vele recreatievaart en tegelijkertijd veel recreatieverkeer. Om dit aan te pakken zijn een relatief groot aantal aquaducten in provinciale wegen aangelegd.

Referenties

  1. Tweetal tracees in Friesland niet meer op Rijkswegenplan (16-02-1968) | Friese Koerier
  2. Doorgaand verkeer kan nu om Harlingen heen (20-05-1959) | Leeuwarder Courant
  3. Nieuwe Rijksweg no.9 Harlingen - Afsluitdijk nog voor de kerst open (01-12-1962) | Leeuwarder Courant
  4. Nieuwe wegen spoedig open (30-11-1962) | Friese Koerier
  5. Drie nieuwe provinciale wegen dwars door Friesland (16-01-1965) | Leeuwarder Courant
  6. Volgend jaar begin met autoweg naar Drachten (30-11-1965) | Leeuwarder Courant
  7. Wâldwei belangrijk voor noodzakelijke ontsluiting regio (01-06-1978) | Leeuwarder Courant
  8. Weg Leeuwarden - Drachten woensdag helemaal klaar (11-06-1980) | Leeuwarder Courant
  9. Winsum wordt van Bolsward-Boksum voorlopig einde (05-02-1976) | Leeuwarder Courant
  10. Weg Boksum - Marssum mogelijk eind april in gebruik (10-03-1983) | Leeuwarder Courant
  11. Westergoawei kostbaar door vele kunstwerken (16-06-1983) | Leeuwarder Courant
  12. Nieuwe weg tussen Leeuwarden-Holwerd (21-06-1954) | Leeuwarder Courant
  13. Weg Hijum - Holwerd is thans vrijwel gereed (28-10-1960) | Leeuwarder Curant
  14. Weg bij Marrum komt binnenkort gereed (10-05-1962) | Leeuwarder Courant
  15. Rondweg om Stiens nu in gebruik (03-01-1964) | Leeuwarder Courant
  16. Provincie neemt weg Bolsward - Lemmer van de gemeenten over (13-06-1969) | Leeuwarder Courant
  17. Koudum wil aquaduct in nieuwe rondweg (17-11-1992) | Leeuwarder Courant
  18. "Knooppunt" op Kop Afsluitdijk officieel open (31-05-1976) | Leeuwarder Courant
Genummerde wegen in de provincie Fryslân (Friesland)

Autosnelwegen: A6A7A31A32

Niet-autosnelwegen: N7N31N32N351N353N354N355N356N357N358N359N361N369N380N381N383N384N390N392N393N398

N712N910N913N917N918N919N924N927N928N979N981

Provincies van Nederland

DrentheFlevolandFrieslandGelderlandGroningenLimburgNoord-BrabantNoord-HollandOverijsselUtrechtZeelandZuid-Holland