Hectometerpaal
Definitie
Langs een weg geplaatst bord waarop de hectometrering, eventueel aangevuld met een wegnummer en/of een rijbaanletter, is vermeld.
Toelichting
De formele naam van een hectometerpaal is hectometerbord. Dit wegmeubilair wordt met een interval van 100 meter (hectometer) geplaatst, voornamelijk langs rijkswegen of provinciale weg. Hoofddoel van de bordjes is positiebepaling. Hectometerpaaltjes zijn in Nederland voornamelijk in groen met witte letters uitgevoerd. De hectometrering van wegen loopt in de regel op van het begin van de weg tot het einde van de weg, volgens de principes van kilometrering.
Geschiedenis
Algemeen
De Romeinen plaatsten langs hun wegen al speciale stenen om de duizend passen. Deze stonden bekend als milliara, een woord dat de basis zou gaan vormen voor de afstandsmaat mijl en het afgeleide woord mijlpaal. Op deze stenen werd regelmatig informatie vermeld als de afstand naar Rome of een andere stad of legerplaats.
In de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd namen de steden deze praktijk over op de door hen onderhouden wegen, uiteraard gebruik makend van de toen ter plaatse gangbare afstandsmaten. Geodesie stond als discipline nog in de kinderschoenen, dus er was nog geen sprake van exacte afstanden - in zowel de interval tussen twee mijlpalen als in de op mijlpalen vermelde afstanden. Bij de toenmalige stand van de wegenbouw en handhaving waren exactere waarden ook niet nodig. Toen in de 18e eeuw in Frankrijk en België een forse professionaliseringsslag werd gemaakt in de wegenbouw, met de aanleg van steenwegen, konden exactere afstandsaanduidingen worden gegeven.
In deze constellatie nam de waarde van een afstandsaanduiding langs de wegen alleen maar toe. Na de invoering van het metrische systeem in de meeste West-Europese landen werden deze aanduidingen doorgaans om de kilometer geplaatst. Daarmee kwam de term kilometerpaal op. In lijn met de oude traditie werden op deze stenen nog steeds afstanden geplaatst tot een bepaald nulpunt, eventueel aangevuld met andere informatie. Met de opkomst van wegnummering werden deze nummers al snel een logische aanvulling.
In de loop der tijd nam echter de behoefte aan exactere plaatsaanduidingen langs wegvakken, op basis van kilometerwaarden, toe. Om de slag te kunnen maken van een exacte plaatsaanduiding op papier naar de realiteit waren plaatsaanduidings-borden gevraagd met kleinere intervallen dan de kilometer. Omgekeerd konden weggebruikers met regelmatiger geplaatste afstandsaanduidingen beter hun locatie doorgeven aan pechhulp of hulpdiensten. Het werd hierdoor gangbaar om iedere hectometer met een apart bord de kilometerwaarde aan te geven. Soms wordt echter een andere interval gehanteerd, zoals 500 meter langs Duitse Autobahnen (een praktijk die samenhangt met het gebruik van aparte Stationszeichen waarmee professionals plaats kunnen bepalen).
Door deze geschiedenis zijn in veel landen de hectometerbordjes op de hele kilometer wat anders vormgegeven dan de tussenliggende borden. Regelmatig wordt op de hele kilometer dan het wegnummer herhaald en wordt het bord zo geplaatst dat het voor de snel passerende weggebruiker beter zichtbaar is.
In Nederland
Nederland hanteerde tot in de jaren ‘50 van de twintigste eeuw aparte kilometerstenen, maar faseerde deze vervolgens uit. Er ontstond een gebruik waarop de hectometerpaaltjes op de hele kilometer er precies uitzagen zoals die op andere hectometerpaaltjes. De bordjes hadden een groene kleur en gaven uitsluitend de kilometrering weer.
De huidige hectometerpaaltjes zijn begin jaren 2000 geïntroduceerd. Toenmalig minister van verkeer en waterstaat Tineke Netelenbos maakte op 14 februari 2000 bekend dat er andere hectometerpaaltjes ingevoerd zouden worden die meer informatie bevatten dan de voormalige hectometerpaaltjes.
Met de invoering van deze hectometerpalen werden de zogenaamde gele kaasplankjes met daarop de maximumsnelheid afgeschaft. Het aangeven van de maximumsnelheid op hectometerpaaltjes is ter ondersteuning. Uiteindelijk zijn het de verkeersborden en de verkeerssignalering die de maximumsnelheid regelen. Ze zijn bovendien niet rechtsgeldig omdat het formaat niet aan de minimumeisen voldoet voor maatvoering van een verkeersbord. Sinds 2014 wordt op de autosnelwegen om de kilometer aangegeven wat de maximumsnelheid is. Voorheen was dit alleen op snelwegen waar 100 of 80 km/h de limiet was.
Dit zorgt ervoor dat in Nederland nu enig verschil bestaat tussen de borden op de hele kilometer en de hectometerbord daartussen. In vergelijking met landen als België, Frankrijk en Italië zijn de verschillen echter maar zeer gering.
Uitvoering
Rijkswaterstaat
De hectometerpaaltjes van Rijkswaterstaat zijn groen uitgevoerd met een wit kader en witte letters. Er zijn twee varianten; met een aangegeven maximumsnelheid, of zonder. De eerste variant wordt gebruikt op snelwegen waar de maximumsnelheid afwijkt van de algemene maximumsnelheid, bijvoorbeeld 100 of 80 km/h. Bovenaan het hectometerpaaltje staat de maximumsnelheid indien deze afwijkend is van de algemene maximumsnelheid op dit wegtype. Dit is 80 en 100 km/h op autosnelwegen. 120 of 130 km/h wordt in principe niet aangegeven.
Linksboven staat het wegnummer, dat kan een A- of N-nummer zijn. Rechts daarvan staat de rijbaanaanduiding, rechts (Re) of links (Li). Deze is gebaseerd op de richting van de weg en loopt op vanaf het startpunt van de weg, vanuit de laagste kilometrering, de "bron". De A1 bijvoorbeeld heeft vanaf Amsterdam richting het oosten oplopende kilometrering, dus de rijbaan richting het oosten is de Rechter rijbaan. Onder de Li/Re-aanduiding staat de hectometerwaarde. Het aanduidingssysteem is afgeleid van de wijze waarop bij rivieren de aanduiding linkeroever/rechteroever plaatsvindt. Daar gold al sinds mensenheugenis dat de oeveraanduiding wordt bepaald met de bron van de rivier in de rug.
In plaats van Li of Re kan op een verbindingsweg ook een rijbaanletter zijn aangeduid op een gele achtergrond, de zogenaamde "DVK-letter" of suffix. Het systeem op basis waarvan rijbaanaanduidingen worden toegekend heet het BPS; de Beschrijvende Plaatsaanduiding Systematiek.
Suffix
Zie ook Beschrijvende PlaatsaanduidingSystematiek voor het hoofdartikel.
Bij aansluitingen en knooppunten krijgen verbindingswegen, toeritten of afritten een suffix zodat elke rijbaan een unieke hectometerwaarde heeft.
- a: afrit rechts
- b: toerit rechts
- c: afrit links
- d: toerit links
Verder zijn er hogere nummers voor verbindingswegen. Wanneer er sprake is van veel verbindingswegen of rijbanen kan de lettering flink oplopen.
Praatpaal
Op hectometerpaaltjes waren gele driehoeken te vinden met daarbij de aanduiding naar de dichtstbijzijnde praatpaal, voor zover praatpalen waren geplaatst langs de betreffende weg.
Provincies
Provincies mogen een eigen uitvoering kiezen voor de hectometerpaaltjes, die afwijkt van de hectometerpaaltjes die Rijkswaterstaat gebruikt. Op veel minder belangrijke provinciale wegen is de oorspronkelijke rijksweguitvoering te vinden. Het is gangbaarder geworden om in eigen beheer ontwikkelde provinciale hectometerpalen tegen te komen. Voor provincies is de hectometerpaal een verkapte vorm van reclame, het is één van de meest zichtbare onderdelen van de provincie. Een andere trend is om de hectometerwaarden op reflectorpaaltjes aan te geven, met name langs minder belangrijke provinciale wegen.
Op provinciale wegen wordt meestal de maximumsnelheid aangegeven, ook als deze de standaard 80 km/h is.
Waterschappen en andere wegbeheerders
Langs dijken hebben waterschappen ook hectometerpalen geïnstalleerd. Daarnaast zijn er ook diverse gemeentes die hectometerpaaltjes toepassen en ook langs waterwegen kan men soms hectometerpaaltjes tegen komen.
Montage
De klassieke vormgeving van de montage van hectometerpaaltjes is op ijzeren paaltjes in de berm. Deze paaltjes worden niet als obstakel gezien in de obstakelvrije zone. Een andere, goedkopere manier is om de aanduidingen te bevestigen op reflectorpaaltjes. Dit gebeurt voornamelijk langs minder belangrijke provinciale wegen. In tunnels wordt afwijkend de aanduiding haaks op de rijbaan aan de wand of barrier bevestigd.
Plaatsing
De exacte plaatsing van de hectometerpalen verschilt per wegbeheerder. Traditiegetrouw werden ze standaard elke 0,1 kilometer geplaatst, maar een aantal wegbeheerders zijn overgestapt op een plaatsing elke 0,2 kilometer, waardoor de hectometrering nog uitsluitend even waardes heeft. Daarnaast is de uitvoering verschillend, soms ook afhankelijk van de belangrijkheid van de weg. In sommige provincies worden de wegnummers van boven de 400 alleen met stickers op de bermplankjes aangegeven, en een hectometerpaal alleen elke hele kilometer geplaatst. In sommige provincies wordt uitsluitend gebruik gemaakt van wegnummers op stickers.
Sommige wegbeheerders geven de maximumsnelheid op het hectometerpaaltje aan. Dit kan op elk hectometerpaal zijn, om de 0,5 kilometer of elke hele kilometer. Het aangegeven van de maximumsnelheid is een relatief nieuw fenomeen, wat vooral sinds circa 2005-2010 wordt toegepast.
Hectometer 66,6
Op enkele snelwegen en rijkswegen wordt de hectometerwaarde 66,6 overgeslagen. Bijvoorbeeld op de A32 van Leeuwarden richting Heerenveen staat twee maal 66,7 vermeld, en is de volgende waarde 66,5. Dit gebeurt op meer plaatsen in Nederland.[1] Dit komt omdat het getal 66,6 erg lijkt op 666, het getal wat geassocieerd wordt met de duivel. Vooral bij veel religieuze gemeentes ligt dit gevoelig. Ook worden deze hectometerpalen gestolen.
Hectometer 420
In de Verenigde Staten wordt de mile marker 420 vaak gestolen vanwege de associatie met cannabis. Hier wordt een mile marker overgeslagen, of in het geval van Colorado, een mile marker 419.99 geplaatst. Dit betreft een relatief klein aantal mile markers omdat er in de VS niet heel veel wegen 420 mijl (675 kilometer) of langer zijn.
In andere talen
- Deens (Dansk): kilometersten / milepæl
- Duits (Deutsch): Stationszeichen
- Engels (English): mile marker / mile post
- Frans (Français): point kilométrique / borne kilométrique
- Noors (Norsk): kilometerskilt
- Pools (Polski): słupek kilometrowy - słupek hektometrowy / pikietaż
- Portugees (Português): marco quilométrico
- Russisch (Русский): пикет (piket)
- Spaans (Español): hito kilométrico
- Tsjechisch (Česky): kilometrovník