Milieuzone

De milieuzone van Rotterdam, geïntegreerd op de bewegwijzering, ook wel een 'rouwkaart' genoemd.

Meertalige aankondiging van de milieuzone in Rotterdam.

Een milieuzone is een gebied, vaak in stedelijk gebied of stedelijke centra, waar aanvullende eisen worden gesteld met de toelating van motorvoertuigen om de luchtkwaliteit te verbeteren. De voornaamste speerpunten van milieuzones zijn de emissies van roet, fijnstof en stikstofdioxide.

Achtergrond

Milieuzones worden voornamelijk toegepast in stadscentra, maar incidenteel in grotere gebieden. Het doel is om de luchtkwaliteit te verbeteren. De uitstoot van oudere auto's is soms een veelvoud van modernere auto's, waardoor een relatief klein aandeel oude voertuigen significant bijdraagt aan de totale emissies. Naast personenauto's kunnen ook toelatingseisen worden gesteld aan (lichte) bestelauto's en zware vrachtwagens. Lijnbussen vallen vaak niet onder de toelatingseisen van milieuzones.

In 2012 werd bekend dat oldtimers van voor 1988 goed zijn voor 1 procent van het lichte gemotoriseerd verkeer, maar voor 10% bijdragen aan de emissies van PM10 (fijnstof) en 20% van NOx (stikstofdioxide). Een oldtimer op diesel stoot 80 keer meer fijnstof uit dan een moderne dieselauto, terwijl een oldtimer op benzine of LPG 40 tot 100 keer meer stikstofdioxide uitstoot dan moderne benzineauto's.

In principe is een voertuig bij eerste toelating (productiejaar) voor altijd toegelaten op het openbare wegennet. Alhoewel er soms premies worden ingesteld om oudere auto's te laten slopen, is dit geen landelijk vereiste, en mogen oude, vervuilende voertuigen onbeperkt worden gebruikt. In landen met een specifieke tolheffing voor vrachtverkeer gelden vaak hogere toltarieven voor vrachtwagens met een oudere euronorm, maar dit is voor personenauto's niet aan de orde. Aangezien het 'uitsterfbeleid' vaak een te langdurig proces wordt geacht, worden milieuzones ingesteld om de luchtkwaliteit in een hoger tempo te verbeteren.

In Nederland wordt langs de rijkswegen overal voldaan aan de normen van fijnstof en stikstofdioxide. Echter er zijn in stadscentra in enkele gevallen hardnekkige knelpunten met de luchtkwaliteit. In 2015 voldeed slechts 15 kilometer van de meer dan 100.000 kilometer weg in Nederland niet aan de norm, met name in stadscentra en rond veehouderijen. Desondanks willen stadsbesturen aanvullende maatregelen om de luchtkwaliteit verder te verbeteren dan de officiële normstelling voorschrijft.

Met milieuzones wordt veelal ingezet op het weren van vervuilende dieselauto's, vaak van 12 tot 15 jaar of ouder, en vervuilende benzineauto's, vaak van 20 tot 25 jaar of ouder. Omdat fijnstof en stikstofdioxide vooral wordt uitgestoten door dieselmotoren ligt het accent vaker op het weren van dieselauto's en vrachtwagens.

Locaties

Milieuzones worden hoofdzakelijk in Europa toegepast. Sinds 2000 is er een groot aantal milieuzones in Duitsland ingevoerd, die daar ook wel een Umweltzone heet. Ook in London geldt een grote Low Emission Zone. Hier mogen bestelauto's en vrachtwagens die niet aan de emissie-eisen voldoen echter wel de Low Emission Zone inrijden, na het betalen van een zeer forse belasting (in 2016 £100 voor grote bestelauto's en pickup trucks en £200 voor bussen en vrachtwagens). Milieuzones komen tegenwoordig in tal van Europese steden voor. Vaak geldt per stad een apart beleid en toelastingseisen, wat internationaal verkeer lastiger maakt. Ook de aanduiding van milieuzones varieert per land.

Nederland

In Nederland zijn er milieuzones voor personenauto's in Utrecht en Rotterdam. Daarnaast zijn er meer steden ook milieuzones voor vrachtwagens. De toelatingseisen zijn gebaseerd op de Datum Eerste Toelating (DET), feitelijk het bouwjaar. Dit wordt ook als zodanig naar weggebruikers gecommuniceerd. Op 1 januari 2018 voerde Amsterdam een milieuzone voor brom- en snorfietsen, taxi's en bussen. Brom- en snorfietsen van voor 2010 mochten vanaf dat moment nergens meer in Amsterdam rondrijden. In 2020 worden de milieuzones in Nederland geharmoniseerd met twee typen milieuzones voor dieselauto's: vanaf Euro III of Euro IV. Dat komt op dat moment neer op dieselauto's ouder dan 15 of 20 jaar.

België

In België geldt een milieuzone in Antwerpen en Brussel.

Frankrijk

In Frankrijk zijn twee typen milieuzones. De permanente milieuzones heten zones à circulation restreinte (ZCR) en zijn het hele jaar van kracht. De tijdelijke milieuzone heten zones de protection de l‘air (ZPN) en zijn alleen van kracht als er sprake is van een slechte luchtkwaliteit. De ZCR omvat veelal stadscentra en stedelijke kernen, de ZPN kan hele departementen omvatten, inclusief belangrijke autoroutes.

Om toegelaten te worden in een milieuzone is een certificat qualité de l'air, kortweg 'Crit'Air' noodzakelijk. Dit zijn kleine stickers met een kleurcode die op de voorruit aangebracht moet worden. De toelatingscriteria kan per milieuzone verschillen. Het systeem van 'Crit'Air' is op 1 juli 2016 geïntroduceerd en sinds 1 juli 2017 wordt het Crit'Air gehandhaafd. De eerste steden die een milieuzone introduceerden waren Paris, Grenoble en Lyon.

Nut & effectiviteit

Milieuzones worden geacht de luchtkwaliteit te verbeteren door middel van bronbeleid, door het weren van de meest vervuilende voertuigen. Het nut van milieuzones wordt door diverse organisaties sterk in twijfel getrokken. Het effect van de milieuzone in Utrecht kon niet worden aangetoond. Ook blijkt het lastig om een verbeterde luchtkwaliteit direct te verbinden aan de aanwezigheid van milieuzones, omdat er door fiscale maatregelen op landelijk niveau ook een stimuleringsbeleid is voor schonere voertuigen, met name het vrachtwagenpark verschoont relatief snel door de korte doorlooptijd, en in tegenstelling tot dieselauto's voldoen vrachtwagens in de praktijk doorgaans beter aan de emissienormen. In Milano (Milaan) bleek de milieuzone weinig effect te hebben omdat de vaak zeer vervuilende scooters niet geweerd werden.

Een ander probleem is dat de luchtkwaliteit gemeten en/of berekend wordt als zijnde de concentraties, en milieuzones gebaseerd zijn op emissies. Deze zijn niet één op één gerelateerd, dus een afname van de emissies zorgt niet in dezelfde mate voor een verbetering van de luchtkwaliteit. Daarnaast zijn milieuzones geografisch relatief klein en zijn er dus veel invloeden van buiten de milieuzone, waardoor het effect kleiner is. Omdat de concentraties gedurende de dag en het jaar variëren vanwege meteorologische omstandigheden is het lastig om de effectiviteit van een milieuzone vast te stellen.

Tijdens periodes van slechte luchtkwaliteit is er vooral een sprake van een verhoogde concentratie fijnstof (PM10). Echter het verkeer draagt relatief weinig bij aan de fijnstofconcentraties. De oorzaak van periodiek slechte luchtkwaliteit ligt dan ook niet bij het verkeer, maar vooral in meteorologische omstandigheden, met name inversie in de winter en zomer. In de winter wordt dit verergerd omdat in sommige landen zeer veel hout gestookt wordt, wat veel meer fijnstof produceert dan autorijden. Desondanks richten maatregelen zich vooral op het autoverkeer.

Kritiek

Kritiek op milieuzones komt van verschillende partijen. Voor de hand liggend hebben eigenaren van oudere voertuigen kritiek op een milieuzone omdat zij een bepaald gebied niet in mogen. Vaak wordt gesteld dat men immers al wegenbelasting betaalt, en daardoor het openbare wegennet mag gebruiken. Andere punten van kritiek zijn dat zeer vervuilende brommers en scooters meestal niet worden geweerd, met name vanwege de sterke groei van het aantal brommers en scooters sinds 2005. Ook is een punt van kritiek dat dieselbussen wel worden toegestaan, terwijl deze vaak met lage snelheid rijden, veel stationair draaien en veel stoppen en optrekken, omstandigheden waarbij het rendement van een motor vaak het laagst is. In sommige steden is de luchtkwaliteit het slechtst bij straten waar veel bussen rijden.

Ook een punt van kritiek is dat met een milieuzone vooral lagere inkomens worden getroffen, omdat zij geen geld zouden hebben voor een nieuwere personenauto. Dit punt is in recentere jaren minder problematisch geworden omdat vooral benzineauto's van begin jaren '90 of eerder worden geweerd, en ook auto's van minder dan 25 jaar oud voor geringe kosten aangeschaft kunnen worden. Met een abrupte invoering van strenge eisen omtrent dieselauto's worden eigenaren van relatief jonge dieselauto's gedupeerd, omdat zij onverwacht een nieuwere auto moeten aanschaffen. Dit probleem speelt bijvoorbeeld in de Noorse hoofdstad Oslo, waar in 2015 is besloten de tolheffing voor dieselauto's fors te verhogen en men heeft voorgesteld dieselauto's geheel te verbieden.

Een ander punt van kritiek is de wildgroei aan milieuzones in Europa waarbij conformiteit ver te zoeken is. Elk land of stedelijk gebied heeft een individueel toelatingsbeleid en worden milieuzones niet uniform aangekondigd of bewegwijzerd. Bij de Duitse Umweltzone is een punt van kritiek dat inmiddels het overgrote deel van de benzineauto's een groene sticker krijgen en men toch een mileusticker moet aanschaffen.