Nieuw-Zeeland

New Zealand • Aotearoa
Hoofdstad	Wellington
Oppervlakte	268.021 km²
Inwonertal	4.820.000
Lengte wegennet	93.000 km
Lengte snelwegennet	447 km
Eerste snelweg	1950
Benaming snelweg	motorway/expressway
Verkeer rijdt	links
Nummerplaatcode	NZ

Nieuw-Zeeland (Engels: New Zealand, Māori: Aotearoa) is een land in het continent Oceanië. Het land telt 4,8 miljoen inwoners en is circa 6 keer zo groot als Nederland. De hoofdstad is Wellington, de grootste stad is Auckland.

Inleiding

Geografie

Nieuw-Zeeland is een eilandnatie, gelegen tussen de Tasmanzee en de zuidelijke Pacific. Het land bestaat uit twee grote eilanden, het Noorder- en Zuidereiland genaamd. Het land is het meest geïsoleerde grotere land ter wereld. Australië is de dichtstbijzijnde grotere landmassa, circa 1.700 kilometer naar het westen. Circa 2.500 kilometer ten zuiden van Nieuw-Zeeland ligt Antarctica. Fiji ligt circa 1.900 kilometer naar het noorden en Chili ligt 8.800 kilometer naar het oosten. Ertussen liggen talloze kleine eilanden, die bestuurlijk deels onder Nieuw-Zeeland vallen. De hoofdstad is Wellington, gelegen op het zuidpuntje van het Noordereiland. De grootste en bekendste stad is Auckland, dat noordelijker op het Noordereiland ligt. Grotere steden op het Zuidereiland zijn Christchurch, Dunedin en Invercargill.

Het Zuidereiland is het meest bergachtig, met de zuidelijke Alpen. Mount Cook is het hoogste punt met 3.754 meter. De bergtoppen zijn hier met sneeuw bedekt. De bergen liggen voornamelijk aan de westkant van het eiland, met indrukwekkende fjorden. De oostkant is vlakker, en hier liggen ook de grotere steden. Echt grote rivieren stromen er niet door de beperkte afstanden. In de Alpen liggen ook talloze grote meren. Ten zuiden van het Zuidereiland ligt nog Stewart Island, een wat groter eiland voor de kust.

Het Noordereiland is over het algemeen vlakker, maar is ook vulkanisch, waardoor er wel een aantal hoge toppen zijn. Mount Ruahephu is met 2.797 meter het hoogste punt. De hogere toppen liggen voornamelijk in het midden van het eiland. Het Noordereiland heeft een andere geografische vorm dan het Zuidereiland, met een lang schiereiland naar het noorden en het kent diverse baaien en inhammen. Het Noordereiland ligt op zijn kortst 20 kilometer van het Zuidereiland.

Economie

Nieuw-Zeeland is een hoogontwikkeld land met een inkomen vergelijkbaar met de meeste Zuid-Europese landen. Het inkomen ligt op circa $ 31.000 per inwoner. Het is daarmee wat minder rijk in vergelijking met de meeste westerse landen. Het land heeft weinig grondstoffen, maar is wel rijk aan landbouwproducten. Het land is sterk afhankelijk van handel en export, wat het land gevoelig maakt voor de grillen van de wereldeconomie. In Nieuw-Zeeland wordt betaald met de New Zealand Dollar (NZD of NZ$).

Eén van de grootste uitdagingen in Nieuw-Zeeland is de betaalbaarheid van huizen. Ondanks dat het land zeer veel dunbevolkt platteland heeft behoren de huizenprijzen in de steden tot de hoogste ter wereld. De huizenprijzen zijn sinds de jaren '90 veel sneller gestegen dan de inkomens, sinds midden jaren 2000 spreekt men van een huizencrisis. In 2017 bedroeg de mediaan huizenprijs 10 keer het mediaan inkomen. Alhoewel Auckland geldt als één van de meest leefbare steden ter wereld, is het tegelijkertijd één van de duurste steden om in te wonen. Tussen 1986 en 2013 daalde het eigen huisbezit van 74 naar 65%.

Demografie

stad	inwonertal (2018)
Auckland	1.570.000
Wellington	419.000
Christchurch	405.000
Hamilton	241.000
Tauranga	142.000
Napier-Hastings	135.000
Dunedin	122.000

In de census van 2013 werden 4,2 miljoen inwoners geteld, in 2020 lag dit rond de 5 miljoen. Ongeveer driekwart van de bevolking woont in één van de steden, Nieuw-Zeeland heeft 7 steden met meer dan 100.000 inwoners. Met afstand de grootste stad is Auckland, gevolgd door de hoofdstad Wellington en daarna Christchurch.

Ongeveer 74% van de bevolking is van Europese afkomst, 15% Māori, 12% Aziatisch en 7% van één van de Pacifische Eilanden. Met name het aandeel Aziaten groeit snel. Het Engels is de primaire taal van Nieuw-Zeeland, dat door bijna de gehele bevolking wordt gesproken. Het Māori wordt gepromoot, alhoewel naar schatting slechts 50.000 inwoners (1%) het vloeiend spreekt. De meeste instituten en overheidsinstanties hebben zowel een Engelse als Māori naam.

Geschiedenis

Nieuw-Zeeland was oorspronkelijk onbevolkt, het was één van de laatste grote landmassa's ter wereld die bevolkt werd. In de periode 1250-1300 kwamen Polynesiërs vanaf de zuidelijke Pacific naar Nieuw-Zeeland. Dit ontwikkelde zich over de eeuwen als de Māori-cultuur. De eerste Europeanen die Nieuw-Zeeland bereikten waren Nederlanders onder leiding van Abel Tasman in 1642. Europeanen lieten Nieuw-Zeeland langere tijd voor wat het is, pas in 1769 bracht de Engelse ontdekkingsreiziger James Cook de kust van Nieuw-Zeeland in kaart.

Pas begin 19e eeuw begonnen Europeanen op grotere schaal nederzettingen te stichten. Het viel bestuurlijk oorspronkelijk onder New South Wales. In 1841 werd Nieuw-Zeeland een aparte kolonie. De hoofdstad was oorspronkelijk Auckland, maar uit vrees van een afscheiding van het Zuidereiland werd de hoofdstad in 1865 verplaatst naar Wellington. In 1907 kreeg Nieuw-Zeeland zelfbestuur binnen het Britse Rijk, met eenzelfde status als Australië en Canada. Op dat moment woonden er circa 1 miljoen inwoners in Nieuw-Zeeland.

Nieuw-Zeeland vocht mee tijdens de Eerste Wereldoorlog, met name de Slag om Gallipoli door de Australian and New Zealand Army Corps (ANZAC) leidde tot het ontstaan van een nationaal bewustzijn in beide landen. Na de Eerste Wereldoorlog was Nieuw-Zeeland grotendeels autonoom van het Verenigd Koninkrijk, behalve op het gebied van defensie. Nieuw-Zeeland vocht opnieuw mee in de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog keek Nieuw-Zeeland meer naar de Verenigde Staten voor defensie, wat leidde tot het ANZUS Treaty van 1951.

Onder het Statuut van Westminster in 1931 verkreeg Nieuw-Zeeland volledig zelfbestuur, alhoewel het pas in 1947 daadwerkelijk aangenomen werd. In de jaren '50 was de Nieuw-Zeelandse cultuur nog sterk Brits, maar dit verminderde geleidelijk, mede door de immigratie van Europeanen en later Aziaten.

Wegennet

De motorways & expressways van Nieuw-Zeeland.

Het verkeer in Nieuw-Zeeland rijdt links.

Het hoofdwegennet van Nieuw-Zeeland wordt gevormd door het State Highway-netwerk, dat 10.895 kilometer lang is, en tevens de motorways en expressways omvat, die samen goed zijn voor bijna 300 kilometer autosnelweg. Van het State Highway-netwerk ligt 5.974 kilometer op het noordereiland en 4.921 kilometer op het zuidereiland. Daarnaast zijn er circa 82.000 kilometer secundaire wegen in het beheer van de lokale autoriteiten, alleen in Auckland zijn deze genummerd (Urban roads). Sommige van deze wegen zijn onverhard. De Nieuw-Zeelandse wegen zijn doorgaans van prima kwaliteit.

Motorways & Expressways

In Nieuw-Zeeland is 414 kilometer aan motorways en expressways. Een expressway wordt in het Māori 'te ara puaki' genoemd. Alle motorways en expressways zijn onderdeel van het State Highway-netwerk, en hebben ook een wegnummer. Er is geen aparte nummering voor motorways of expressways, State Highways kunnen dus deels uitgebouwd zijn als motorway of expressway zonder dat het nummer wijzigt. Voor de motorways geldt dat de namen vaak bekender zijn dan het wegnummer. Sommige wegen worden een motorway genoemd, terwijl ze enkelbaans zijn of gelijkvloerse kruisingen tellen.

Er is geen sprake van een landelijk snelwegennet in Nieuw-Zeeland, zowel niet op het Noorder- als het Zuidereiland. De meeste snelwegen liggen in en rond de grote steden, met name Auckland, Wellington, Dunedin en Christchurch. De meesten zijn niet veel meer dan 10 à 20 kilometer lang. Het netwerk wordt langzaam uitgebouwd. De Dunedin South Motorway is de zuidelijkste autosnelweg ter wereld, het equivalent van 1.250 kilometer ten zuiden van Zuid-Afrika of het zuiden van Patagonië in Argentinië. De wegverhardingen zijn doorgaans in asfalt, en Nieuw-Zeelandse autosnelwegen zijn esthetisch vaak goed ontworpen.

Geschiedenis

Ondanks dat Auckland altijd al de grootste stad van Nieuw-Zeeland is geweest, is hier niet de oudste snelweg van het land te vinden. De Johnsonville-Porirua Motorway bij Wellington is de oudste snelweg van het land, en opende op 23 december 1950 voor het verkeer. In 1952 werd het eerste deel van de Northwestern Motorway in Auckland opengesteld en in 1953 volgde het eerste deel van de Auckland Southern Motorway. De Harbour Bridge opende in 1959, wat tevens het eerste deel van de Auckland Northern Motorway betekende. De wegenaanleg in Nieuw-Zeeland verliep traag, en meestal werden slechts een paar kilometer per keer opengesteld, zodat het snelwegennet in de jaren 60 en 70 langzaam groeide. Eind jaren 70 was het snelwegennet min of meer in zijn oorspronkelijke, beperkte vorm.

Een nieuwe golf van snelwegprojecten volgde vanaf 2000, toen ontbrekende schakels in Auckland in aanleg gingen, zoals de Southwestern Motorway en de Upper Harbour Motorway. Tevens werd in 2003 het laatste deel van de zuidelijkste snelweg ter wereld, de Dunedin Southern Motorway voltooid. In 2009 werden een aantal wegenprojecten als roads of national significance aangewezen door de overheid. In 2016 opende de eerste smart motorway (spitsstrook) van Nieuw-Zeeland op de Wellington Urban Motorway. In 2017 opende de Waterview Connection van de Southwestern Motorway in Auckland, die de langste wegtunnel van Nieuw-Zeeland was. Daarbij is ook de Waikato Expressway uitgebouwd van 34 naar 101 kilometer, zodat er een doorlopende ongelijkvloerse dual carriageway/motorway ontstond tussen Auckland en Hamilton. In 2022 opende de Transmission Gully Motorway ten noorden van Wellington, de eerste bergachtige snelweg van Nieuw-Zeeland.

Toekomst

Plannen om een lange noord-zuidsnelweg te bouwen van Auckland naar Wellington zijn er niet. De verkeersintensiteiten zijn buiten de grote steden laag, omdat het platteland dunbevolkt is. Op termijn wordt een tweede oeververbinding in Auckland onder de Waitemata Harbour gepland. Dit moet een onderzeetunnel worden.

State Highways

Het hoofdwegennet van Nieuw-Zeeland wordt gevormd door de state highways. Hieronder vallen ook de motorways en expressways, die geen aparte wegnummering hebben. Er wordt onderscheid gemaakt in twee klasses, de national highways met een ééncijferig nummer, en de overige highways met een tweecijferig nummer. De State Highway 1 is de enige die over beide eilanden loopt. De State Highways 2 t/m 5 lopen op het Noordereiland en de State Highways 6 t/m 8 over het Zuidereiland. Er is geen State Highway 9.

State Highways in Nieuw-Zeeland
National North Island South Island

Geschiedenis

In de begintijden van wegvervoer werden de wegen onderhouden door de lokale overheden. In 1922 werd een netwerk van main highways aangewezen, gevolgd door de state highways in 1936. Deze wegen waren destijds in het beheer van de National Roads Board, onderdeel van het Ministry of Works. De focus voor het opwaarderen van wegen vanaf de jaren '50 lag met name in de grote steden, afgezien van de Highway 1 was er weinig aandacht voor het ontwikkelen van een hoogwaardig wegennet naar de verschillende regio's van Nieuw-Zeeland. Met name op het dunner bevolkte Zuidereiland waren nog lange tijd delen van State Highways onverhard. De eerste snelweg was de Johnsonville-Porirua Motorway bij Wellington die in 1950 werd opengesteld. In 1969 begon Nieuw-Zeeland met de transitie naar het metrische stelsel. De meeste wegwijzers en verkeersborden waren tegen eind 1972 metrisch.

Tussen 1989 en 2008 waren de State Highways in het beheer van Transit New Zealand (TNZ). Alhoewel de naam "transit" in de meeste Engelstalige landen op openbaar vervoer duidt, was de taak van de TNZ vooral om de State Highways te ontwikkelen. In 2008 ging deze organisatie op in de New Zealand Transport Agency (NZTA). Het wegennet is inmiddels grotendeels geasfalteerd, maar op enkele afgelegen State Highways komen nog onverharde delen voor.

Wegbeheer

De State Highways zijn in het beheer van het New Zealand Transport Agency, voor 2008 bekend staand als Transit New Zealand, dat, anders dan de naam zou vermoeden, niks met openbaar vervoer te maken heeft. De Maorinaam voor deze wegbeheerder is "Waka Kotahi".

De meeste wegen zijn echter in het beheer van lokale overheden, en worden ook met lokale middelen gefinancierd.

Verkeersveiligheid

De Nieuw-Zeelandse wegen waren relatief onveilig, met in 2005 405 verkeersdoden, of circa 92 doden per 1 miljoen inwoners, wat aanzienlijk hoger lag dan de meeste West-Europese landen. De verkeersveiligheid is later verbeterd, met in 2013 254 verkeersdoden, of circa 56 doden per 1 miljoen inwoners. De matige verkeersveiligheid is voornamelijk toe te schrijven aan het gebrek aan autosnelwegen. Frontale aanrijdingen komen relatief veel voor, omdat een groot deel van de verkeersprestatie over statistisch onveilige enkelbaans wegen met tegenverkeer wordt afgewikkeld. De meeste verkeersdoden vallen buiten de grote steden. Rijden onder invloed komt ook vrij veel voor daarom is de alcolhollimiet per 1 december 2014 verlaagd van 0,8 naar 0,5 ‰. Zoals in de meeste landen vallen de meeste verkeersdoden in de leeftijdscategorie 15 - 24 jaar.

Natuurgevaren

Nieuw-Zeeland is een land dat gevoelig is voor extreem weer, met name hevige regenval en aardbevingen. Het wegennet is met name gevoelig voor landverschuivingen, een 'slip' genoemd in Nieuw-Zeeland. Er zijn frequent wegafsluitingen door landverschuivingen die vooral ontstaan na aardbevingen of zware regenval. Ook raken soms bruggen beschadigd. Er zijn soms grootschalige werkzaamheden nodig om wegen berijdbaar te houden, met incidenteel complete tracéverleggingen. Overstromingen zijn ook een risico die veel voorkomt, met name in de lager gelegen kuststreek. De oostkust van het Zuidereiland is hier met name gevoelig voor.

Voertuigen

In 1925 reden er circa 82.000 voertuigen in Nieuw-Zeeland rond, vergelijkbaar met Italië in die tijd, opvallend, want Nieuw-Zeeland had destijds aanzienlijk minder inwoners dan Italië. In 1939 was dit aantal gestegen naar 170.000 voertuigen en 425.000 in 1953. In 1971 werd het aantal van 1 miljoen bereikt. In 2006 reden er 3.227.000 voertuigen rond op de Nieuw-Zeelandse wegen, waaronder ruim 400.000 vrachtwagens. De meeste gebruikte voertuigen worden geimporteerd uit Japan. Naast personenauto's zijn er ook veel campers onderweg, met name in de zomer, wanneer veel toeristen vanuit het buitenland komen voor een tocht door Nieuw-Zeeland.

Maximumsnelheid

De maximumsnelheid buiten de bebouwde kom is 100 km/uur, overwegend ook op autosnelwegen, alhoewel sinds 11 december 2017 voor het eerst een maximumsnelheid van 110 km/h is ingevoerd op twee snelwegen. Sinds 13 juli 2022 geldt 110 km/h op 78 kilometer van de Waikato Expressway. Binnen de bebouwde kom geldt 50 km/uur. Snelheidslimieten van 60, 70 en 80 km/uur komen ook voor, maar 30 km/uur komt vrijwel nergens voor, hooguit bij wegwerkzaamheden op secundaire wegen. Vrachtwagens mogen maximaal 90 km/uur, schoolbussen 80 km/uur.

Er is geen minimumsnelheid, maar voertuigen die langzamer dan de maximumsnelheid wensen te rijden moeten andere voertuigen laten passeren. Maximumsnelheden worden op de Europese manier aangeduid, dus met een rond wit bord met een rode rand met daarin de maximumsnelheid in kilometers per uur.

Tol

Zie ook Tolwegen in Nieuw-Zeeland.

Er zijn enkele tolwegen in Nieuw-Zeeland, de belangrijkste is de Northern Gateway Toll Road, een 7,5 kilometer lange motorway net ten noorden van Auckland. De in 2015 opengestelde Tauranga Eastern Link is ook een tolweg.

Bewegwijzering

De Auckland Northern Motorway, met een State Highwaynummer en een Auckland Urban Routenummer.

Zie ook Bewegwijzering in Nieuw-Zeeland.

De bewegwijzering bestaat uit groene borden met witte letters op autosnelwegen, en lijkt op die van bijvoorbeeld de Verenigde Staten of Australië. Op andere wegen worden blauwe borden met witte letters gebruikt. Het Highway Gothic-lettertype wordt gebruikt, vergelijkbaar met dat van de Nederlandse autosnelwegen, of van de VS. Borden zijn metrisch, en er is maar één wegnummerlaag, de State Highways, die met een rood schildje met een wit kader en een wit nummer worden aangegeven. Er wordt geen prefix gebruikt. Alleen in Auckland bestaat een tweede genummerde laag van Auckland Urban Routes. Deze worden met een wit schildje met zwarte letters weergegeven.

De layout van de portaalborden heeft sterke overeenkomsten met die in de Verenigde Staten, waaronder de pijlen (naar boven en naar beneden), en het gebruik van de tekst "exit only". Afritten worden naar afstand genummerd, met het woord "exit xxx". Op de bewegwijzering wordt British English gebruikt, dus bijvoorbeeld "centre" en niet "center".

Afstandsborden zijn enigszins vergelijkbaar met die van de Verenigde Staten, alleen wordt in Nieuw-Zeeland wel een wegnummer en windrichting erbij aangegeven. Zoals in Duitsland worden afstanden in Nieuw-Zeeland vergezeld van de tekst "km".

Vanaf 2024 is bewegwijzering en bebording in toenemende mate tweetalig uitgevoerd.

Wegmarkeringen

Nieuw-Zeeland gebruikt overwegend witte wegmarkeringen, maar op sommige hoofdwegen worden rijrichtingen gescheiden door een gele streep. Op motorways worden enkel witte markeringen toegepast.

Wegnummering

Er is één landelijke wegnummerlaag, namelijk de State Highways. De nummers 1 t/m 8 zijn hoofdroutes, waarbij de State Highway 1 de belangrijkste en langste is. De nummers 1 t/m 5 liggen op het noordereiland en 1 en 6 t/m 8 op het zuidereiland. Tweecijferige nummers worden gezoneerd door middel van het eerste nummer, en lopen richting zuiden op. De zones 10 t/m 50 liggen op het noordereiland, en 60 tot 99 op het zuidereiland. Opvallend is dat er geen State Highway 9 is, maar wel de nummerlaag 90 t/m 99. Er is één driecijferige State Highway, de SH 309.

Alleen Auckland heeft een subsysteem van Urban Routes, met de nummers 3 t/m 28, waarbij de nummers van State Highways overgeslagen worden, zodat er geen dubbele nummers voorkomen.