R1 (België)

R1

Begin

Antwerpen-Noord

Einde

Antwerpen-West

Lengte

17 km

Route

Antwerpen-Noord → Breda / Bergen op Zoom

1 Merksem

Viaduct van Merksem (1.700 m) Albertkanaal

2 Deurne

Antwerpen-Oost → Eindhoven / Liège

3 Borgerhout

4 Berchem → Mortsel

Antwerpen-Zuid → Brussel

5 Berchem Wilrijk

5a Het Zuid

Antwerpen-Centrum → Antwerpen-Zuid

Kennedytunnel (690 m) Schelde

6 Linkeroever

Antwerpen-West → Gent / Lille

7 Sint-Anna Linkeroever

→ Zelzate / Knokke

De R1 is een ringweg en autosnelweg in België. De R1 vormt een driekwartring om de stad Antwerpen, vanaf het knooppunt Antwerpen-Noord via de Kennedytunnel naar de westkant van Antwerpen, waar de E34 verder gaat naar Zelzate. De R1 is de belangrijkste snelweg in het noorden van België en verdeelt het verkeer naar alle richtingen van het land. De R1 is 17 kilometer lang.

Wegnummer

De R1 is het overkoepelende wegnummer van de Antwerpse ring. Er lopen diverse andere nummers over de R1;

E19 vanaf knooppunt Antwerpen-Noord tot knooppunt Antwerpen-Zuid
E34 vanaf het knooppunt Antwerpen-Oost tot Sint-Anna Linkeroever
A12 vanaf het knooppunt Antwerpen-Noord tot het knooppunt Antwerpen-Zuid.

De E19 is tevens de Belgische A1.

Routebeschrijving

De R1 bij Merksem.

Bij het knooppunt Antwerpen-Noord komen de E19 uit Breda en de A12 uit Bergen op Zoom bij elkaar om samen verder te gaan als R1. De snelweg telt vanaf hier 2x4 rijstroken en gaat middels het viaduct van Merksem over het Albertkanaal heen. De R1 volgt tevens de grens tussen de stad Antwerpen in het westen en de voorsteden in het oosten. Bij het knooppunt Antwerpen-Oost eindigt de E313 uit Liège, daarnaast voegt de E34 uit Eindhoven in. De R1 loopt hier door dichtbebouwd gebied en telt 2x5 rijstroken, waarbij het verkeer richting Brussel al lang van tevoren gescheiden wordt van het doorgaande verkeer naar de Kennedytunnel door middel van blokmarkering. Bij het knooppunt Antwerpen-Zuid takken zowel de E19 als A12 af, die parallel aan elkaar naar Brussel lopen. De R1 telt vanaf hier 2x4 rijstroken en verknoopt even verderop met de korte A112. Hierna volgt de Kennedytunnel, die 2x3 rijstroken telt en onder de Schelde door gaat. Direct na de Kennedytunnel volgt een splitsing. Rechtsom vervolgt men de R1 en linksom gaat men de E17 op richting Gent en Lille. De R1 loopt nog een kilometer door met 2x3 rijstroken en gaat dan over in de E34 richting Zelzate. Tevens kan men hier via de N49a door de Waaslandtunnel terug naar het centrum van Antwerpen.

Geschiedenis

Voorgeschiedenis

Voor de bouw van de R1 waren er geen rondwegen van Antwerpen. De belangrijkste stadsweg waren de De Leien, die gebouwd waren op 16e eeuwse omwallingen van het centrum. In de periode 1867-1869 werden De Leien aangelegd over deze omwallingen.

Hetzelfde gebeurde later met de bouw van de R1, deze is aangelegd over de fortengordel die de Brialmontforten heetten. Dit waren een netwerk van grachten die 8 forten verbonden. Het was de binnenste verdedigingslinie van de Stelling van Antwerpen. In het oosten van Antwerpen waren de spoorwegen binnen de forten aangelegd. De R1 is daar net ten oosten van aangelegd, over de verdedigingslinie. Daardoor hoefde voor de bouw van de R1 niet op grote schaal woningen gesloopt worden.

Plangeschiedenis

De R1 werd in de jaren 1960 gepland als onderdeel van de E3, waar de hedendaagse E17 en E34 ook onderdeel van zijn. In die jaren had Antwerpen nog geen goede ringweg en moest al het verkeer over de leien. Het tracé van de R1 volgt de fundering van de oude vesting rond Antwerpen die uit 1870 stamt, maar er al 90 jaar ongebruikt bijligt. Tevens was een tweede oeververbinding over of onder de Schelde noodzakelijk, omdat de Waaslandtunnel reeds jaren overbelast was. In 1958 werd het tracé van de E3 vastgelegd en werd de keus voor een tunnel onder de Schelde gemaakt.

Aanleggeschiedenis

De Scheldetunnel is 690 meter lang en de bouw ervan begon in 1964. Op 31 mei 1969 werd de naar de Amerikaanse president John F. Kennedy genoemde tunnel geopend. Dit was het eerste deel van de E3 dat opengesteld werd. Het opengestelde deel verliep van Kruibeke tot Borgerhout en omvatte dus een deel van de huidige E17. Een jaar later, op 13 augustus 1970, werd het resterende deel van de ring tot Merksem opengesteld. Het knooppunt Antwerpen-Noord werd destijds ontworpen met een doortrekking van de A12 oostwaarts om Antwerpen in gedachten. Een deel van dit tracé is nog altijd vrijgehouden, met name om Merksem.

Heraanleg en latere aanpassingen

In 2004 en 2005 is de R1 volledig vernieuwd, waarbij de snelweg feitelijk geheel opnieuw is aangelegd. Het laatste structurele onderhoud stamde uit 1977, 27 jaar ervoor. Ook alle bruggen en aansluitingen werden waar nodig gerenoveerd. Ook werd de verkeerssignalering verbeterd. In de richting Breda werd later een rijstrook toegevoegd bij het knooppunt Antwerpen-Noord.

Openstellingsgeschiedenis

Van	Naar	Lengte	Datum
Antwerpen-West	Deurne	11 km	31-05-1969
Deurne	Antwerpen-Noord	4 km	13-08-1970
Sint-Anna-Linkeroever	Antwerpen-West	1 km	1976

Toekomst

R1 nabij de Kennedytunnel

Zie ook Scheldetunnel.

Om de verkeersproblematiek rond Antwerpen structureel aan te pakken wordt de zogenoemde Oosterweelverbinding aangelegd, die de Scheldetunnel omvat.^[1] Deze verbinding moet de ring ten noorden van Antwerpen sluiten en zo vooral de Kennedytunnel ontlasten. De eerste plannen voor de Oosterweelverbinding dateren van halverwege de jaren '90 van de 20e eeuw. De geraamde kosten liepen in die tijd flink op. De werkzaamheden worden tussen 2018 en 2030 uitgevoerd en zijn de grootste publieke werken in de geschiedenis van Vlaanderen.

Planvorming

Op 14 februari 2014 koos de Vlaamse regering ervoor om de Oosterweelverbinding aan te leggen met een tunnel met 2x3 rijstroken onder de Schelde.^[2] Dit wordt een tolweg. Daarnaast gaat er tol geheven worden in de Kennedytunnel, maar alleen voor vrachtverkeer. Een bijkomende maatregel is een tunnel onder het Albertkanaal.^[3]^[4]

Het project zelf wordt gesplitst in de werken op Linkeroever en de werken op Rechteroever + de nieuwe Scheldetunnel. Het plan van 2014 zou € 3,25 miljard kosten. Op 15 maart 2017 werd een nieuwe overeenkomst gesloten, waarbij de Oosterweelverbinding 'light' werd opgenomen, evenals extra capaciteit op de R2 en een nieuwe tunnelsnelweg tussen Wommelgem en Ekeren aan de oostzijde van Antwerpen. Evenals zou een groot deel van de ring overkapt worden tussen Antwerpen-Oost en de Kennedytunnel.^[5] Op 3 juni 2020 is de bouw van de Scheldetunnel gegund.^[6]^[7] De bouw van de Scheldetunnel begon op 1 maart 2021.^[8]^[9]^[10] Op 5 januari 2021 zijn de werken op de rechteroever gegund, een contract van € 2,3 miljard voor de Kanaaltunnels en R1-noord en € 500 miljoen voor de Oosterweelknoop.^[11]

Uitvoering

In 2018 zijn de werkzaamheden op de Linkeroever gestart. Dit betrof vooral de reconstructie van het knooppunt Antwerpen-West en werkzaamheden in Zwijndrecht. Dit deelproject moet medio 2025 gereed zijn. In 2020 begonnen de voorbereidende werkzaamheden aan de Scheldetunnel. Dit deel moet medio 2027 gereed zijn. Op 11 oktober 2021 begonnen de werkzaamheden op de Rechteroever, met de Oosterweelknoop en de renovatie van de Royerssluis.^[12]^[13] In 2022 begonnen werkzaamheden aan de Kanaaltunnels en R1-noord. Deze werkzaamheden lopen tot medio 2030.

Verkeersintensiteiten

Het knooppunt Antwerpen-Oost.

De R1 is rond Antwerpen zeer hoog belast, met één van de drukste wegvakken in Europa. Ook de aantallen vrachtverkeer liggen zeer hoog. Tussen Berchem en Borgerhout (beide richtingen) reden in 2019 dagelijks gemiddeld 51.000 vrachtwagens per dag.

Locatie	2013	2015	2017	2019
Antwerpen-Noord	153.200	160.400	161.200	159.000
Merksem	162.800	168.500	172.100	170.800
Deurne	209.000	214.500	216.900	215.900
Antwerpen-Oost	240.600	258.000	260.900	261.100
Borgerhout	265.700	276.300	276.200	277.300
Berchem	238.100	244.600	243.300	243.200
Antwerpen-Zuid	133.300	135.900	136.800	137.300
Le Grellelaan	150.800	153.000	153.500	153.500
Antwerpen-Centrum	153.700	158.100	157.400	156.300
Linkeroever	?	?	137.000	135.900
Antwerpen-West	?	?	65.100	62.400

Rijstrookconfiguratie

Van	Naar	Rijstroken	Lengte
Antwerpen-Noord	Antwerpen-Oost	2x4	6 km
Antwerpen-Oost	Antwerpen-Zuid	2x5	5 km
Antwerpen-Zuid	Antwerpen-Centrum	2x4	2 km
Antwerpen-Centrum	Sint-Anna Linkeroever	2x3	4 km

Totaal rijstrookkilometers: 138

Kunstwerken

Grote kunstwerken in de R1:

Viaduct van Merksem (1.700 m)
Kennedytunnel (690 m)

Overzichten

Aansluitingen in de R1
1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 5a • 6 • 7 Knooppunten: Antwerpen-Noord • Antwerpen-Oost • Antwerpen-Zuid • Antwerpen-Centrum • Antwerpen-West