RB04 (Tadzjikistan)

	RB04
Begin	Dushanbe
Einde	Kulma Pass (CN)
Lengte	1.010 km
Route Dushanbe Vahdat Khuchaloni Dagana Khodzharki Danghara Gulistan Vose Kulob Kalaikhum Khorog Murghab Kulma Pass (4.363 m)

De RB04 (Cyrillisch: РБ04) is een hoofdweg in Tadzjikistan. De weg vormt een oost-westroute door de Pamir Mountains en de autonome regio Gorno-Badakshan, vanaf de hoofdstad Dushanbe via Danghara, Kulob en Khorog naar de grens met China op de Kulma Pass. De weg staat deels bekend als de Pamir Highway en is met 1.010 kilometer de langste genummerde weg in Tadzjikistan.

Routebeschrijving

Dushanbe - Kulob

De Tunnel Khatlon.

De RB04 begint in de hoofdstad Dushanbe en vormt hier de oostelijke invalsweg van de stad. De weg telt hier 2x3 rijstroken en voert door één van de dichtstbebouwde delen van Dushanbe, met hoge flats aan weerszijden van de weg. De weg volgt hier de dichtbevolkte vallei van de rivier de Kofarnihon. Het 20 kilometer lange traject tussen Dushanbe en Vahdat telt 2x2 rijstroken. In Vahdat steekt men de rivier over en draait de RB04 naar het zuiden. De weg voert na Vahdat geleidelijk wat meer bergachtig terrein in en voert uiteindelijk door de 4.430 meter lange Tunnel Khatlon (voorheen Chormaghzak Tunnel), dat één van de langste tunnels van Tadzjikistan is. De weg ligt hier op 1.200 meter hoogte en vermijdt er een 1.600 meter hoge bergpas mee. Daarna daalt men af naar de op 600 meter hoogte gelegen vallei van de rivier de Vakhsh.

De RB04 voert vervolgens langs het stuwmeer van de Nurek Dam, een berglandschap met mooie vergezichten over het stuwmeer. De weg voert hier door de 2.224 meter lange Shar-Shar Tunnel. De weg voert daarna door vlakker terrein, wat geleidelijk overgaat van woestijngebied naar gecultiveerd terrein rond de stad Danghara. Rond Danghara ligt ook een westelijke rondweg. De weg daalt zuidelijker uiteindelijk af naar minder dan 500 meter hoogte bij Gulistan, waar de RB08 aansluit. De RB04 draait hier naar het oosten en voert door een vrij dichtbevolkte plattelandsstreek naar de stad Kulob. Kulob is de laatste grote stad op de route.

Kulob - Khorog

De kruising van de RB03 en RB04 in Kalaikhum.

Oostelijk van Kulob voert de weg door een gebergte, dat echter nog veel gecultiveerde hellingen heeft. De weg stijgt hier al naar bijna 2.000 meter boven zeeniveau nabij Shurobod, waarna het landschap stukken ruiger wordt, de weg daalt daarna af naar de spectaculaire vallei van de rivier de Panj, die de grens met Afghanistan vormt. De weg daalt hier af tot circa 900 meter hoogte. De RB04 voert dan over de oever van de Panj in noordoostelijke richting, omringd door bergen met toppen tot 4.500 meter. Vanaf de weg heeft men goed uitzicht op de Afghaanse bergen. De weg is eenvoudig maar vanwege de ligging langs de Panj kent de weg geen abrupte hoogteverschillen. De vallei is op veel plekken nog breed genoeg voor enige landbouw. Bij het dorp Kalaikhum is de weg gestegen naar 1.250 meter hoogte, hier sluit de RB03 aan, die een alternatieve route vanuit Dushanbe vormt. Oostelijk van dit punt is de RB04 de enige doorgaande weg.

De RB04 buigt hier rond het noordelijkste deel van Afghanistan en volgt de Panj verder in oostelijke richting, door indrukwekkend berglandschap. Het terrein is zeer ruig, de vallei van de Panj is slechts smal, met sporadisch vlakkere delen waar landbouw mogelijk is. De RB04 buigt hier geleidelijk meer naar het zuiden af. De RB04 volgt de vallei van de rivier de Panj zuidwaarts tot de samenvloeiing met de rivier de Gunt bij Khorog, de laatste grotere plaats voor de hooglanden. De omringende bergen zijn in deze streek tussen 4.500 en 5.000 meter hoog. Khorog ligt op 2.100 meter hoogte.

Khorog - Kulma Pass

De RB04 op de hoogvlakte bij Alichur.

Vanaf Khorog voert de RB04 in oostelijke richting, door de nauwe canyon van de rivier de Gunt. De bergen worden in dit gebied duidelijk hoger, met toppen tot 6.000 meter en vergletsjerde bergruggen. Vanwege de ligging in een rivierdal is de stijging van de weg geleidelijk. Ten oosten van Dzhilanda bereikt de weg de 4.272 meter hoge Koi Tezek Pass. Het landschap is hier veranderd naar een koude rotswoestijn met bergruggen die wat verder uit elkaar liggen. Het landschap is daarmee weidser geworden. Er volgt dan een langer traject waarbij de weg op 3.900 tot 4.100 meter hoogte ligt, door een desolaat gebied met hogere bergen op wat grotere afstand. Er liggen slechts een paar kleine dorpjes op dit deel van de route.

De weg daalt daarna geleidelijk naar het op 3.650 meter hoogte gelegen Murghab, met 4.000 inwoners de grootste plaats van oostelijk Gorno-Badakshan. Dit was voorheen de hoogstgelegen plaats van enige omvang in de Sovjetunie. Hier sluit de RB05 naar Kyrgyzstan aan. Oostelijk van Murghab volgt de weg de rivier de Murghab door hooggelegen woestijngebied, met bergketens aan de horizon. De weg stijgt hier naar de 4.363 meter hoge Kulma Pass op de grens met China. De bergen zijn in deze streek tot 5.200 meter hoog, maar niet ver naar het oosten in China liggen veel hogere bergen met toppen tot 7.500 meter. Aan Chinese zijde gaat een verharde weg verder die een zijtak naar de G314 vormt.

Geschiedenis

Sovjetunie

Ten tijde van de Sovjetunie was de weg als de M-41 genummerd. Deze weg stond ook wel bekend als de Pamir Highway (Russisch: Памирский тракт), de beroemde weg door de Pamir Mountains. De weg is vanaf eind 19e eeuw aangelegd tijdens 'The Great Game', een diplomatieke confrontatie tussen het Russische Rijk en het Britse Rijk over de controle van Afghanistan en Centraal-Azië. Uiteindelijk leidde dit in 1895 tot een akkoord over de grens tussen het Russische Rijk en Afghanistan, die in deze regio de loop van de rivier de Amu Darya en Panj zou volgen.

Dushanbe werd in 1924 de hoofdstad van wat later de Tadzjiekse Socialistische Sovjetrepubliek zou worden. Dushanbe was indertijd een dorp met slechts een paar duizend inwoners. Om de rol van Dushanbe te verbeteren werd veel geld gestoken in de ontwikkeling van infrastructuur van en naar Dushanbe, in 1929 kwam de weg tussen Dushanbe en Kulob gereed.

De weg is in de jaren 1930 verder ontwikkeld door de Sovjetunie, gezien het belang van de weg als verbinding langs de grens met Afghanistan. De weg speelde een belangrijke rol in de Sovjet-invasie van Afghanistan tussen 1979 en 1989, vanaf de weg heeft men direct zicht op de bergen van noordelijk Afghanistan en troepen moesten vanaf de M-41 de rivier oversteken naar Afghanistan. In de jaren '80 werd de weg daardoor verder ontwikkeld als verharde weg en genummerd als de M-41.

De M-41 volgde echter deels een andere route dan de hedendaagse RB04. De M-41 voerde namelijk via wat thans de RB03 is naar Dushanbe, over de Khaburabot Pass. Ook verliep de M41 naar Osh en Bishkek, via wat thans de RB05 is. Het westelijk deel tussen Vahdat en de vallei van de Panj aan de grens met Afghanistan was ten tijde van de Sovjetunie als de A-385 genummerd. Daarmee waren er twee toegangswegen naar Gorno-Badakshan, waarbij de A-385 beter berijdbaar was dan de M-41 over de Khaburabot Pass.

Vermoedelijk is de weg ten tijde van de Sovjetunie al naar 2x2 rijstroken verbreed tussen Dushanbe en Vahdat.

Tadzjikistan

De RB04 in Khorog.

Na de val van de Sovjetunie in 1991 kreeg Tadzjikistan een groot deel van de M-41 in het beheer. Tegelijkertijd kon men niet beginnen met het moderniseren van de weg vanwege het uitbreken van de burgeroorlog, die van 1992 tot 1997 woedde en vooral in de oostelijke regio Gorno-Badakshan plaatsvond. De A-385 en M-41 zijn omstreeks 2015 omgenummerd naar de RB04.

De voormalige A-385 is tussen Vahdat en Danghara significant opgewaardeerd met nieuwe tunnels en tracéverleggingen. Tussen oktober 2006 en augustus 2009 is met Chinese steun de 2.224 meter lange Shar-Shar Tunnel aangelegd, een tunnel ten westen van de Nurek Dam die het verkeer een route over een 1.500 meter hoge bergpas bespaarde. De tunnel opende op 30 augustus 2009 voor het verkeer. Met de bouw van de tunnel is ongeveer 6 kilometer van de weg nieuw aangelegd, een flinke inkorting ten opzichte van de oude route die tal van haarspeldbochten had.

Vervolgens is een 4.430 meter lange tunnel onder Chormaghzak Pass aangelegd, de eerste bergpas vanuit Dushanbe gezien. De tunnel opende op 1 oktober 2013 voor het verkeer en is ook met Chinese steun aangelegd. De tunnel heette oorspronkelijk de Chormaghzak Tunnel, maar is in 2014 hernoemd naar de Khatlon Tunnel.

Tussen 2011 en 2017 is de weg tussen Shurobod en Shagon over een lengte van 40 kilometer voor $ 93 miljoen gemoderniseerd. Dit deel is voorzien van een brede rijbaan met twee gemarkeerde rijstroken. Ook is er een nieuwe brug over de rivier naar Afghanistan aangelegd.

Vanaf 2022 is het 80 kilometer lange traject van Kalaikhum tot Vanj met Chinese financiering voor $ 125 miljoen gemoderniseerd.

Kulma Pass

De Kulma Pass is een historische bergpas tussen China en de Sovjetunie, maar was niet voor het verkeer opengesteld vanwege de slechte relaties tussen de Sovjetunie en China. Na onafhankelijkheid van Tadzjikistan woedde in Gorno-Badakshan een burgeroorlog tussen 1992 en 1997. Na het beëindigen van de oorlog in 1997 sloten Tadzjikistan en China een verdrag om een grensovergang aan te leggen op de Kulma Pass. De grensovergang is op 24 mei 2004 opengesteld. De formele Chinese grensfaciliteiten liggen niet op de pashoogte maar bij de kruising met de Chinese G314, ongeveer 15 kilometer bergafwaarts. De grensovergang is alleen van mei tot november geopend vanwege het barre winterweer. Het is de enige officiële grensovergang tussen Tadzjikistan en China.

Wegconditie

De RB04 is grotendeels geasfalteerd. In Gorno-Badakshan zijn de hoogste delen onverhard, met name boven de 4.000 meter, dit geldt voor de omgeving van de Koi Tezek Pass ten oosten van Khorog, maar de Kulma Pass is wel geasfalteerd. De geasfalteerde delen zijn vaak niet het type weg zoals men in Europa zou verwachten. Incidenteel zijn er rotsverschuivingen of landverschuivingen, met name in de vallei van de rivier de Panj. In zo'n geval is er veelal geen mogelijkheid om een andere weg te kiezen. Naar verluidt is er mobiel telefoonbereik op vrijwel de gehele route.