Rijksweg
Definitie
Weg in beheer bij het Rijk i.e. Rijkswaterstaat
Toelichting
Een rijksweg is meestal niet alleen in beheer en onderhoud van Rijkswaterstaat, maar meestal is de grond eronder ook in eigendom van het Rijk.
De term rijksweg wordt momenteel in enkele landen buiten Nederland gebruikt, zoals de riksvei in Noorwegen en de riksväg in Zweden en voor de Tweede Wereldoorlog ook in Duitsland (Reichsstraße).
Nederland
Een rijksweg is een weg die in beheer is bij Rijkswaterstaat, een uitvoerend agentschap van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. In de spreektaal wordt met een rijksweg vaak een autosnelweg bedoeld, maar zowel A- als N-wegen kunnen rijkswegen zijn terwijl er snelwegen zijn die niet in beheer zijn van Rijkswaterstaat. De lengte van het rijkswegennet fluctueert door de bouw van nieuwe rijkswegen en vooral de overdracht van wegen naar of van een andere wegbeheerder, zoals de provincies of de gemeenten. De nieuwbouw en verbreding van rijkswegen werd tot 1984 in rijkswegenplannen behandeld, daarna tot 2008 in limitatieve zin via een PKB zoals een Structuurschema Verkeer en Vervoer en de Nota Mobiliteit. Thans vormt de Structuurvisie infrastructuur en ruimte het beleidsmatig kader, echter doordat het PKB-instrument is vervallen heeft deze plankaart hierin geen limitatief karakter meer.
Lengte volgens het CBS
| jaar | lengte |
|---|---|
| 2001 | 3.227 km |
| 2002 | 3.230 km |
| 2003 | 3.263 km |
| 2004 | 3.259 km |
| 2005 | 3.269 km |
| 2006 | 3.267 km |
| 2007 | 3.098 km |
| 2008 | 3.112 km |
| 2009 | 3.104 km |
| 2010 | 3.082 km |
| 2011 | 3.070 km |
| 2012 | 3.052 km |
| 2013 | 3.051 km |
| 2014 | 3.058 km |
| 2015 | 3.057 km |
| 2016 | 3.051 km |
| 2017 | 3.055 km |
| 2018 | 3.047 km |
Lengte van de wegen welke in eigendom, beheer en onderhoud zijn bij Rijkswaterstaat.[1] Oorspronkelijk maakte het CBS geen onderscheid tussen hoofdrijbanen, verbindingswegen en overige wegen en kwam het totaal aantal rijkswegkilometers op meer dan 5.200 kilometer uit, wat een discrepantie gaf met het werkelijk aantal kilometers rijksweg. In 2017 is de definitie aangepast en komt sindsdien overeen met het daadwerkelijke aantal netwerkkilometers rijkswegen.
Statistieken
Cijfers 2018:[2]
- rijbaanlengte: 5.867 km (hoofdrijbanen)
- rijbaanlengte: 1.723 km (verbindingswegen en toe- en afritten)
- oppervlakte asfalt: 77 km² (hoofdrijbanen)
- oppervlakte asfalt: 15 km² (verbindingswegen en toe- en afritten)
- groen areaal: 182 km²
- percentage wegen dat voldoet aan de onderhoudsnormen: 99%
- percentage kunstwerken dat voldoet aan de onderhoudsnormen: 81% (2012)
- voertuigkilometers: 65 miljard (2013)
Peildatum 1 januari 2022.[3]
- wegverhardingen: 7862 km (baanlengte)
- vaste betonnen bruggen: 722 stuks
- vaste stalen bruggen: 27 stuks
- beweegbare bruggen: 55 stuks
- viaducten: 2945 stuks
- tunnels: 28 stuks
- aquaducten: 17 stuks
Lijst van rijkswegen
| # | lengte (meter)[4] |
|---|---|
| rijksweg 1 | 157.733 |
| rijksweg 2 | 217.098 |
| rijksweg 3 | 9.717 |
| rijksweg 4 | 124.723 |
| rijksweg 5 | 18.830 |
| rijksweg 6 | 102.599 |
| rijksweg 7 | 241.009 |
| rijksweg 8 | 9.966 |
| rijksweg 9 | 95.673 |
| rijksweg 10 | 32.067 |
| rijksweg 11 | 21.425 |
| rijksweg 12 | 136.818 |
| rijksweg 13 | 16.755 |
| rijksweg 14 | 5.400 |
| rijksweg 15 | 204.150 |
| rijksweg 16 | 58.098 |
| rijksweg 17 | 26.593 |
| rijksweg 20 | 38.862 |
| rijksweg 22 | 8.348 |
| rijksweg 27 | 108.738 |
| rijksweg 28 | 187.471 |
| rijksweg 29 | 13.410 |
| rijksweg 30 | 18.204 |
| rijksweg 31 | 64.577 |
| rijksweg 32 | 66.103 |
| rijksweg 33 | 72.160 |
| rijksweg 35 | 35.659 |
| rijksweg 36 | 36.437 |
| rijksweg 37 | 42.092 |
| rijksweg 38 | 1.548 |
| rijksweg 44 | 27.850 |
| rijksweg 46 | 0.861 |
| rijksweg 48 | 18.579 |
| rijksweg 50 | 159.591 |
| rijksweg 57 | 76.747 |
| rijksweg 58 | 138.963 |
| rijksweg 59 | 121.090 |
| rijksweg 61 | 26.246 |
| rijksweg 65 | 21.643 |
| rijksweg 67 | 77.881 |
| rijksweg 73 | 105.713 |
| rijksweg 74 | 1.893 |
| rijksweg 76 | 27.008 |
| rijksweg 77 | 10.135 |
| rijksweg 79 | 17.331 |
| rijksweg 99 | 19.062 |
| planvervangende rijksweg 200 | 11.866 |
| planvervangende rijksweg 205 | 0.882 |
| planvervangende rijksweg 708 | 1.522 |
| planvervangende rijksweg 783 | 1.506 |
| planvervangende rijksweg 835 | 35.840 |
| planvervangende rijksweg 838 | 3.971 |
| planvervangende rijksweg 915 | 4.002 |
Geschiedenis
Zie ook autosnelweg en rijkswegenplan.
Het wegennet werd in de 18e eeuw niet op landelijk niveau geregeld, er was geen "rijk". In 1810 werd tijdens Napoleon begonnen met de creatie van een landelijk netwerk van hoofdwegen, en werd in 1811 opgenomen in de route impériales van het Franse keizerrijk. Er werden toen wegen van de eerste en tweede klasse gedefinieerd. Maar een aantal belangrijke routes was in die tijd verhard met klinkers. Eén van de belangrijkste hiervan was de weg van Paris (Parijs) naar Amsterdam, die in Nederland via Breda en Utrecht liep. De benaming van de Keizersveerbrug herinnert hier nog aan. Rijkswaterstaat werd in 1813 gecreëerd als voortzetting van de Waterstaat die in 1798 werd gecreëerd. Het plan van de hoofdwegen van Napoleon werd in 1814 door koning Willem I overgenomen als nationaal wegennet. De rijksweg als zodanig werd dus rond 1813 gecreëerd. In 1821 werden de wegen verdeeld tussen het Rijk en de provincies. Het Rijk nam daarbij de wegen der eerste klasse in het beheer. Tussen 1825 en 1850 werd zo goed als het volledige toenmalige rijkswegennet van bestrating voorzien.
Tussen 1815 en 1839 was er sprake van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. In 1839 scheidde België zich af. Onduidelijk was of het rijkswegennet ook in de Zuidelijke Nederlanden voorzien was. Vanwege de opkomst van de spoorwegen midden 19e eeuw werd het rijkswegennet verwaarloosd, zeker in de tweede helft van de 19e eeuw, toen de spoorlijnen in het lange-afstandsverkeer voorzagen.
In 1821 werden de volgende rijkswegen gecreëerd en genummerd;[5]
| rijksweg | route |
|---|---|
| rw1 | Amsterdam - Amersfoort - Apeldoorn - Deventer - Oldenzaal - Duitse grens |
| rw2 | Amersfoort - Arnhem - Nijmegen - Venlo - Maastricht - Belgische grens |
| rw3 | Amsterdam - Utrecht - Breda - Belgische grens |
| rw4 | Amsterdam - Haarlem - Leiden - Den Haag - Delft - Hellevoetsluis |
| rw5 | Leiden - Utrecht |
| rw6 | Utrecht - Arnhem - Duitse grens |
| rw7 | Delft - Rotterdam - Dordrecht - Breda |
| rw8 | Deventer - Zutphen - Arnhem - Nijmegen - 's-Hertogenbosch - Tilburg - Belgische grens |
| zijtak rw1 | Deventer - Zwolle - Meppel - Assen - Groningen - Leeuwarden - Lemmer |
| zijtak rw3 | Breda - Goes - Middelburg |
| zijtak rw4 | Haarlem - Alkmaar - Den Helder |
| zijtak rw7 | 's-Hertogenbosch - Eindhoven - Belgische grens |
| ? | Groningen - Delfzijl |
Begin 20e eeuw was het rijkswegennet in slechte toestand. Veel rijkswegen waren smal en veel dijkwegen waren erg bochtig, waardoor geen hoge snelheden gehaald konden worden. In 1894 begon de ANWB met het invoeren van bewegwijzering, in 1896 reed de eerste auto in Nederland en in 1906 werd ingevoerd dat voertuigen in Nederland rechts moesten rijden. Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vertraagde de verbetering van het wegennet, alhoewel Nederland niet direct getroffen werd. In 1915 werd een rijkswegencommissie ingesteld die de regering adviseerde over de weginfrastructuur. In de jaren '20 nam het autobezit gestaag toe, in 1924 reden er 31.000 auto's rond in Nederland. In 1926 werd de wegenbelastingwet ingevoerd, die de financiering van het wegenfonds mogelijk moest maken, om zodoende de uitbreiding en aanleg van het rijkswegennet te bekostigen.
In 1927 werd het eerste rijkswegenplan gepresenteerd. Hierin werden een groot aantal nieuwe rijkswegen opgenomen, en was de eerste wijziging van het rijkswegennet in meer dan 100 jaar. De huidige wegnummering van de rijkswegen in Nederland stamt echter uit het rijkswegenplan 1932. Met het geld van het wegenfonds werden vooral oeververbindingen gebouwd. Waar spoorlijnen al decennia via grote bruggen de rivieren overstaken, moest het wegverkeer nog veelal via veerdiensten. In de jaren '30 werd een groot aantal oeververbindingen gerealiseerd, waarvan de meeste onderdeel van een rijksweg waren. Afgezien van de Afsluitdijk was de Moerdijkbrug de grootste oeververbinding. De brug opende in 1936.
Het rijkswegenplan van 1932 week af van het plan van 1927, namelijk dat grote knooppunten buiten de steden lagen, in plaats van in de stadscentra. Hiermee is de aanzet gegeven voor beroemde knooppunten zoals het knooppunt Oudenrijn, het knooppunt Hoevelaken en het knooppunt Deil. Dit waren nog niet de ongelijkvloerse knooppunten die we thans kennen, maar verkeerspleinen. Ook werden er vanuit dit rijkswegenplan de eerste autosnelwegen gerealiseerd, prominent de rijkswegen 4 en 12. De eerste autosnelweg van Nederland opende op 15 april 1937 en was de A12 tussen Voorburg en Zoetermeer. De definitie van een autosnelweg werd in 1936 vastgelegd. Dit was de opmaat naar de rijksweg van tegenwoordig; de autosnelweg. Begin jaren '40 had Nederland, na Duitsland, het grootste snelwegennet in Europa. Alhoewel er meer landen waren met een autosnelweg in de jaren '40 (zoals België, Frankrijk en Portugal), was Nederland na Duitsland het enige land dat al meerdere routes had aangelegd.
Vanaf de jaren '50 nam de ontwikkeling van het rijkswegennet een enorme vlucht, met name omdat veel rijkswegen werden omgebouwd of vervangen door een nieuwe autosnelweg. Tegen de jaren '90 waren de meeste belangrijke rijkswegen omgebouwd tot snelweg. Bij de Wet Herverdeling Wegenbeheer werd per 1 januari 1993 een groot aantal rijkswegen overgedragen aan lagere overheden; provincies en gemeenten. Daardoor nam het rijkswegennet fors af tot uitsluitend een kernnet, waarvan het grootste deel als autosnelweg was uitgevoerd. Alleen in het noorden en oosten van Nederland waren nog veel rijkswegen die geen snelweg waren, zoals de rijkswegen 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37 en 46. Sommigen hiervan zijn later nog omgebouwd tot snelweg, zoals de A32 en A37 en sommigen zijn later overgedragen aan de provincies, zoals de N34, N46 en N69.
In andere talen
Rijksweg of de lokale variant daarop;
- Deens (Dansk): Primærrute
- Duits (Deutsch): Bundesstrasse, Bundesautobahn
- Engels (English):(US): Interstate Highway / National Highway
- Engels (English):(UK): National road
- Frans (Français): Route Nationale
- Italiaans (Italiano): Strada Statale
- Spaans (Español): Carretera nacional
- Kroatisch (Hrvatski): Državna cesta
- Pools (Polski): Droga krajowa
- Zweeds (Svenska): Riksväg
- Noors (Norsk): Riksvei
Referenties
- ↑ Lengte van wegen; naar wegkenmerken en gemeente | cbs.nl
- ↑ A Infrastructuurfonds - Rijksjaarverslag 2018 (p16) | rijksoverheid.nl
- ↑ Rapport Staat van de infra RWS-netwerken | rijksoverheid.nl
- ↑ actuele wegenlijst december 2015 | rijkswaterstaat]
- ↑ 1. Het begin van een Rijkswegennet | autosnelwegen.nl