Sovjetunie

Советский Союз Sovetsky Soyuz
Hoofdstad	Moskva (Moskou)
Oppervlakte	22.402.200 km²
Inwonertal	293.000.000 (1991)
Lengte wegennet	1.757.000
Lengte snelwegennet	?
Eerste snelweg	1960
Benaming snelweg	Avtomagistral
Verkeer rijdt	rechts
Nummerplaatcode	SU

De Sovjetunie of Sovjet-Unie (Russisch: Советский Союз, Sovetsky Soyuz), voluit de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (Russisch, Союз Советских Социалистических Республик, СССР) was een land in Europa en Azië dat bestond tussen 1922 en 1991. Het land had een oppervlakte van meer dan 22 miljoen vierkante kilometer met in 1991 293 miljoen inwoners. De hoofdstad was Moskva (Moskou). In 1991 werd de Sovjetunie opgeheven en viel het uiteen in 15 onafhankelijke landen.

Inleiding

Geografie

Met 22,4 miljoen vierkante kilometer was de Sovjetunie het grootste land ter wereld, het land was 640 keer zo groot als de landoppervlakte van Nederland en meer dan twee keer zo groot als de Verenigde Staten. Het land strekte zich oost-west uit over een afstand van 10.000 kilometer en noord-zuid over een afstand van 5.000 kilometer. Het land grensde vanaf 1945 aan Noorwegen, Finland, Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenië, Turkije, Iran, Afghanistan, China, Mongolië en Noord-Korea. Het Europese deel van de Sovjetunie was goed voor een kwart van de oppervlakte maar was wel het economische, politieke en culturele centrum van de Sovjetunie. De Sovjetunie had 's werelds langste grens van 60.000 kilometer.

De Sovjetunie besloeg grote verschillen in klimaat en landschap. Relatief grote delen van het land waren vlak tot hooguit heuvelachtig, waaronder een groot deel van het Europese deel, delen van Centraal-Azië en delen van Siberië. Daarentegen had het land ook grote bergketens, zoals de Karpaten in het zuidwesten, de Kaukasus in het zuiden, de Tian Shan en Pamir in Centraal-Azië en diverse bergketens in het binnenland van Siberië en het Verre Oosten.

Het hoogste punt in de Sovjetunie was de 7.495 meter hoge Ismoil Somoni Peak, thans gelegen in Tadzjikistan. De bergtop werd pas in 1933 geïdentificeerd als het hoogste punt van de Sovjetunie en werd destijds Stalin Peak genoemd. Na de de-stalinizatie kreeg de berg de naam Communism Peak (Пик Коммуни́зма). Pas na de val van de Sovjetunie in 1998 werd de berg hernoemd. De Elbrus (5642 meter) was een ander bekende berg als hoogste berg van Europa.

De Sovjetunie had een zeer lange kustlijn in het noorden en oosten, met kortere kustlijnen aan de Baltische Zee en Zwarte Zee. Het omringde ook een groot deel van de Kaspische Zee. Waar het de Sovjetunie echter aan ontbrak waren havens die het hele jaar door ijsvrij waren. Ondanks zijn grote oppervlakte was het land grotendeels ingesloten door ijs en vijandige buurlanden, een belangrijk geopolitiek nadeel van de Sovjetunie.

Het land had grote rivieren. De belangrijkste hiervan was de Volga, de langste rivier van Europa en de belangrijkste op commercieel en industrieel gebied in de Sovjetunie. Drie van de 23 grootste steden van de Sovjetunie lagen aan de Volga. Het Europese deel van de Sovjetunie had een goed ontwikkeld netwerk van waterwegen en kanalen op de rivieren Dniepr, Dniestr, Don en Kama. De grootste rivieren van de Sovjetunie lagen echter ten oosten van de Ural, de grote maar slecht toegankelijke rivieren van Siberië, zoals de Irtysh, Ob, Yenisey en Lena. De Amur vormt een groot deel van de grens met China. In Centraal-Azië waren de Syr Darya en Amu Darya grote rivieren, maar die zijn bijna geheel opgedroogd door irrigatie, waardoor ook het Aralmeer opdroogde, wat één van de grootste milieurampen ooit wordt genoemd.

Economie

De Sovjetunie had een communistische planeconomie, waar de productie en distributie van goederen werd aangestuurd door de centrale overheid. Een belangrijk speerpunt was de collectivisatie van de landbouw vanaf 1928-1929. Hierdoor ontstonden twee typen grote boerderijen, de sovchozen (staatsboerderijen) en de kolchozen (gemeenschappelijke boerderijen). De collectivisatie zorgde voor grote hongersnoden in de jaren '30, met de dood van 5 miljoen mensen in 1932-1933.

Gedurende de jaren '30 werd ook ingezet op industrialisatie. Deze industrialisatie hielp de Sovjetunie om de Tweede Wereldoorlog te winnen. Het land was betrekkelijk zelfvoorzienend in deze periode. In 1949 werd een handelsblok opgericht waarin de Sovjetunie ging handelen met andere communistische landen, vanaf 1959 stond dit bekend als Comecon. Hiermee nam de internationale handel van de Sovjetunie flink toe. Na de Tweede Wereldoorlog werd vooral handel gedreven met het Oostblok, een serie landen die onder sterke invloed stonden van de Sovjetunie. De invloed van de wereldhandel op de Sovjetunie was echter relatief beperkt vanwege vaste prijzen en het staatsmonopolie op internationale handel.

Tijdens de wapenwedloop van de Koude Oorlog werd de Sovjetunie een belangrijke exporteur van wapens, vooral aan het Oostblok en landen in de Derde Wereld. De economie werd gepland met vijfjarenplannen, deze systematiek was vrijwel onveranderd vanaf de jaren '30 tot het uiteenvallen van het land in 1991. Binnen de economie kreeg de zware industrie en defensie prioriteit boven consumentengoederen, waardoor er vaak tekorten waren aan producten die in de westerse wereld als basisproducten werden gezien.

De economie van de Sovjetunie was na de Tweede Wereldoorlog grotendeels de tweede van de wereld op basis van het nominale BBP, maar werd in de jaren '80 ingehaald door Japan. Het inkomen per inwoner bleef echter sterk achter bij dat van de westerse wereld. Met name de jaren '80 waren een periode van stagnatie, met name door het teruglopen van de export van olie. De Sovjet-economie was altijd afhankelijk van harde valuta, veelal verdiend met olie, gas en wapens.

Men stelde grote prioriteit aan de wetenschap en technologie. Op een aantal wetenschappelijke velden liep de Sovjetunie voorop, maar bleef vanwege de rigide planeconomie achter op andere vlakken, met name op het gebied van computertechnologie. De Sovjetunie was het eerste land dat een satelliet in de baan om de aarde lanceerde, ook nucleaire energie was een belangrijke technologische sector in de Sovjetunie. In 1954 leverde de kerncentrale van Obninsk als eerste ter wereld elektriciteit aan het netwerk.

Demografie

stad	inwonertal (1989)
Moskou	9.000.000
Leningrad	5.000.000
Kiev	2.600.000
Tashkent	2.100.000
Baku	1.800.000
Kharkov	1.600.000
Minsk	1.600.000
Gorky	1.400.000
Novosibirsk	1.400.000
Sverdlovsk	1.400.000
Tbilisi	1.300.000
Kuybyshev	1.300.000
Yerevan	1.200.000
Dnepropetrovsk	1.200.000
Omsk	1.100.000
Alma-Ata	1.100.000
Odessa	1.100.000
Donetsk	1.100.000
Chelyabinsk	1.100.000
Kazan	1.100.000
Perm	1.100.000
Ufa	1.100.000
Rostov-na-Donu	1.000.000

De Sovjetunie was een etnisch divers land met meer dan 100 verschillende etnische groepen. Het inwonertal werd in 1991 op 293 miljoen geschat. Het land had daarmee de op twee na meeste inwoners, na China en India en nog voor de Verenigde Staten. Het inwonertal groeide van circa 180 miljoen in 1950 naar 290 miljoen in 1990. De groei van het inwonertal was lager vanwege de Tweede Wereldoorlog, waarin de Sovjetunie de grootste burgerverliezen leed van alle landen. Het land had te maken met zeer hoge sterftecijfers door conflict en hongersnoden in de periode vanaf de Eerste Wereldoorlog tot net na de Tweede Wereldoorlog. Naar schatting had het inwonertal van de Sovjetunie 40 tot 50 miljoen hoger kunnen liggen.

Een krappe meerderheid van de bevolking was Russisch, gevolgd door Oekraïners en Uzbeken. Sommige groepen assimileerden sterk, met name tussen Russen, Oekraïners en Wit-Russen. In eerste instantie hadden alle inwoners van de Sovjetunie recht op onderwijs in hun eigen taal, met hun eigen schrift. Vanaf 1937 werd het Cyrillisch verplicht voor de meeste, maar niet alle talen. Vanaf 1960 werd het onderwijs meer gedomineerd door het Russisch. Het Russisch was min of meer de lingua franca van de Sovjetunie en werd gesproken als eerste of tweede taal door het grootste deel van de bevolking.

Grote delen van de Sovjetunie waren dunbevolkt of vrijwel onbevolkt. Dit gold vooral voor Siberië en het Verre Oosten, maar ook voor delen van Centraal-Azië. Het Europese deel van de Sovjetunie was daardoor dominant, hier was sprake van een betrekkelijk hoge bevolkingsdichtheid op het platteland. Buiten het Europese deel van de Sovjetunie was de grootste concentratie van bevolking in de Ferganavallei, die thans is opgedeeld met complexe grenzen van Uzbekistan, Tadzjikistan en Kyrgyzstan, mogelijk is dit destijds met opzet gedaan om te voorkomen dat dit een te machtig gebied ver van Moskou zou worden. Indertijd had deze streek de grootste bevolkingsconcentratie van de Sovjetunie.

De bevolking van de Sovjetunie was relatief verstedelijkt. Met name in het Europese deel liggen grote steden, de Sovjetunie had 23 steden met meer dan 1 miljoen inwoners. De steden waren van groot prestige in de Sovjetunie en veel steden kregen de naam van communistische figuren. In het verleden zijn steden in de Sovjetunie regelmatig hernoemd. Veel steden werden na de revolutie van 1917 hernoemd naar communistische figuren. De bekendste hiervan waren Leningrad en Stalingrad. Na de Destalinisatie werden enkele steden al hernoemd. In de jaren '70 kregen veel Chinees klinkende plaatsen in het Verre Oosten een Russische naam. Na de val van de Sovjetunie zijn tal van communistische namen komen te vervallen, niet alleen in Rusland maar ook elders in de voormalige Sovjetunie.

Geschiedenis

In 1917 vond onder leiding van Vladimir Lenin de Oktoberrevolutie plaats, waarin alle politieke macht bij de arbeidersraden werd gelegd, in het Russisch een 'Sovjet' genoemd. Met de Vrede van Brest-Litovsk van 1918 werden de vijandigheden van de Eerste Wereldoorlog gestaakt. Er was destijds een intern conflict gaande tussen het Witte Leger en het Rode Leger, wat uitmondde in een burgeroorlog. Het conflict eindigde in 1923 met de winst van het Rode Leger. Op 28 december 1922 werd het verdrag tot de oprichting van de Sovjetunie getekend. De Sovjetunie was daarmee een communistische éénpartijstaat. Na de dood van Lenin werd Josef Stalin zijn opvolger, die steeds meer macht naar zich trok. Eind jaren '20 was sprake van een totalitaire regering onder leiding van Stalin.

In 1928 werd het eerste vijfjarenplan door Stalin geïntroduceerd waarin de landbouw gecollectiviseerd werd en de industrialisering op gang werd gebracht. Tegenstanders werden naar werkkampen gestuurd die een goelag genoemd werden. Miljoenen mensen kwamen om het leven door hongersnood en in de goelags. Vanaf 1934 volgde de Grote Zuivering, een heksenjacht op al dan niet vermeende tegenstanders van Stalin. Ongeveer een miljoen mensen werden hierbij geëxecuteerd.

Vervolgens sloot men in 1939 het Molotov-Ribbentroppact, waarin de Sovjetunie en Nazi-Duitsland afspraken elkaar niet aan te vallen. Later dat jaar begon de Winteroorlog tegen Finland. De Finnen moesten daarbij hun oostelijke regio afstaan aan de Sovjetunie, een streek die bekend staat als Karelia. Nazi- Duitsland brak met het pact op 22 juni 1941 met de operatie Barbarossa, de invasie van de Sovjetunie. De Duitsers maakten in eerste instantie grote vorderingen, maar werden tot staan gebracht aan de rand van Moskou. De belegering van Leningrad en de Slag om Stalingrad zouden uiteindelijk het keerpunt van de oorlog betekenen. Het Duitse leger verloor 80% van zijn manschappen gedurende de oorlog aan het oostfront. De Sovjetunie had te maken met enorme verliezen tijdens de Tweede Wereldoorlog, met 27 miljoen doden.

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de Sovjetunie als één van de supermachten in de wereld. Het land wist grote invloed uit te oefenen op de landen van het Oostblok, met name die in Europa die de-facto onder Sovjetcontrole stonden. Stalin overleed in 1953 en werd opgevolgd door Nikita Khrushchev. Hij zette een periode van de-stalinizatie in, waarin de persoonsverheerlijking werd beëindigd en grote kritiek werd geuit op de Grote Zuivering van de jaren '30. In 1955 werd het Warschaupact opgericht als militaire alliantie en tegenhanger van de NAVO. Dit leidde tot de steeds kritischer wordende Koude Oorlog. Het Oostblok was in essentie een bufferzone van de Sovjetunie tegen de NAVO. De Sovjetunie maakte met militair ingrijpen een einde aan anti-communistische opstanden in Hongarije en Tsjechoslowakije in 1956. Vanaf dat jaar begon de Sovjet-Chinese breuk te ontstaan, waarin de Sovjetunie en het eveneens communistische China zich van elkaar distantieerden. Spanningen tussen de Sovjetunie en het westen leidden tot de Cubaanse raketcrisis van 1962, maar betekenden uiteindelijk ook gezichtsverlies voor Khrushchev, die het veld moest ruimen en werd opgevolgd door Brezhnev.

In 1968 voerden de Sovjetunie en Warschaupact-landen een invasie uit in Tsjechoslowakije om hervormingen in dat land een halt toe te roepen. Tijdens de wapenwedloop van de jaren '60 werden verdragen gesloten met het westen om de opbouw van nucleaire wapens te beperken, alhoewel de Sovjetunie zijn militaire macht in die periode significant uitbreidde. De economie in de Sovjetunie begon vanaf de jaren '70 te stagneren. In 1979 voerde de Sovjetunie een invasie uit in Afghanistan.

Na de dood van Brezhnev in 1982 werd hij opgevolgd door twee kortdurende leiderschappen, dat van Andropov en Chernenko. In 1985 werd Gorbachev verkozen als leider van de Sovjetunie. Hij zette een andere richting in, van perestroika, de herstructurering van de economie, en glasnost, de openheid van de regering. In 1988 trok de Sovjetunie zich terug uit de oorlog in Afghanistan. Vervolgens weigerde Gorbachev in te grijpen in de binnenlandse ontwikkelingen van de satellietstaten in het Oostblok, wat leidde tot de revoluties van 1989 en het afzetten van communistische regeringen. Hiermee ontstond ook in de Baltische Staten de wens om weer onafhankelijk te worden. Dit leidde uiteindelijk tot referenda en de eerste vrije verkiezingen in de Sovjetunie in 1990. De zaken versnelden tijdens de staatsgreep van augustus 1991, waarin Boris Yeltsin aan de macht kwam, in de maanden daarna verklaarden alle resterende socialistische sovjetrepublieken de onafhankelijkheid, met Kazachstan als laatste. Op 25 december 1991 hield de Sovjetunie op te bestaan toen Gorbachev aftrad. Rusland wordt daarna beschouwd als de juridische opvolger van de Sovjetunie.

Bestuurlijke indeling

Republiek	Oppervlakte (km²)	%	Bevolking (1989)	%
Russische SFSR	17.075.200	76,6%	147.386.000	51,4%
Kazachse SSR	2.727.300	12,2%	16.712.000	6,9%
Oekraïense SSR	603.700	2,7%	51.707.000	18,0%
Turkmeense SSR	488.100	2,2%	3.523.000	1,2%
Oezbeekse SSR	447.400	2,0%	19.906.000	6,9%
Wit-Russische SSR	207.600	0,9%	10.152.000	3,5%
Kirgizische SSR	198.500	0,9%	4.258.000	1,5%
Tadzjiekse SSR	143.100	0,6%	5.112.000	1,8%
Azerbeidzjaanse SSR	86.600	0,4%	7.038.000	2,5%
Georgische SSR	69.700	0,3%	5.401.000	1,9%
Litouwse SSR	65.200	0,3%	3.690.000	1,3%
Letse SSR	64.589	0,3%	2.667.000	0,9%
Estse SSR	45.226	0,2%	1.566.000	0,6%
Moldavische SSR	33.843	0,2%	4.338.000	1,5%
Armeense SSR	29.800	0,1%	3.288.000	1,2%

De Sovjetunie bestond uit een federatie van republieken. De vier oorspronkelijke republieken in 1922 waren Oekraïne, Wit-Rusland, Rusland en Transkaukasië. In die tijd waren de grenzen in Centraal-Azië nog niet duidelijk vastgesteld. In 1924 ontstonden Uzbekistan en Turkmenistan uit de Turkestaanse Autonome Socialistische Sovjetrepubliek (Turkestan ASSR) die tot dan toe een onderdeel van de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek (RSFSR) was. In 1929 werd Tadzjikistan van Uzbekistan afgesplitst.

In 1936 werd de Transkaukasische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek opgesplitst in de Armeense, Azerbeidzjaans en Georgische Socialistische Sovjetrepublieken. Op dat moment werden ook de Kazachse en Kirgizische Socialistische Sovjetrepublieken van de Russische SFSR afgesplitst. Hiermee ontstond een groot deel van de Sovjetrepublieken in het oosten en zuiden van het land. In 1940 werd Moldavië opgericht als samenvoeging van land van Oekraïne en Roemenië en datzelfde jaar werden de drie Baltische staten geannexeerd. Tussen 1956 en 1991 bestonden 15 Sovjetrepublieken.

De Sovjetunie had een complexe bestuurlijke indeling. Naast de Russische SFSR bestonden de 14 overige Socialistische Sovjetrepublieken (SSR's). Binnen de SSR's bestonden echter weer Autonome Socialistische Sovjetrepublieken (ASSR's). De meesten hiervan vielen onder Rusland, maar Georgië had er ook twee en Uzbekistan en Azerbeidzjan beiden één.

Eén gebied is nooit erkend geweest als een republiek binnen de Sovjetunie, maar draagt wel die naam, de Pridnestrovian Moldavian Soviet Socialist Republic, beter bekend als Transnistrië, dat zich in 1990 afsplitste van Moldavië en zich aan wilde sluiten bij de Sovjetunie, maar de Sovjetunie was al bezig om uiteen te vallen.

De afzonderlijke Sovjetrepublieken waren weer opgedeeld in provincies, die veelal een oblast werden genoemd. De kleinere autonome Sovjetrepublieken waren veelal niet verder onderverdeeld in provincies. In Rusland bestonden daarnaast nog autonome districten (okrug) voor de inheemse bevolking in het Arctische noorden van het land. Ook had de Russische SFSR een apart district dat een 'krai' heet. Deze bevonden zich voornamelijk in Siberië en het Verre Oosten, feitelijk waren dit hele grote oblasten en hadden ze ook dezelfde status. De krai kwam alleen in de Russische SFSR voor en niet elders in de Sovjetunie.

Ook had de Sovjetunie veel gesloten steden, hier mochten mensen van buiten niet zonder toestemming komen. Dit gold niet alleen voor buitenlanders maar ook voor inwoners van de Sovjetunie zelf. Sommige van deze steden werden zelfs niet op kaarten aangegeven en waren onbekend voor het grotere publiek. Er waren twee typen gesloten steden, de kleine gesloten gebied rond gevoelige militaire, industriële, wetenschappelijke of nucleaire installaties. Een groot deel hiervan bevond zich in de Ural en Siberië. De tweede type gesloten stad waren veelal de grensstreken van de Sovjetunie, waar buitenlanders niet mochten komen. Soms waren hele grote steden ook gesloten, maar alleen voor buitenlanders. Sommige gesloten steden werden al ruim voor het uiteenvallen van de Sovjetunie geopend, sommigen pas daarna en in Rusland bestaan tegenwoordig nog steeds gesloten steden.

Onafhankelijke landen

	land	onafhankelijkheid
	Litouwen	11 maart 1990
	Estland	30 maart 1990
	Letland	4 mei 1990
	Armenië	23 augustus 1990
	Georgië	19 april 1991
	Oekraïne	24 augustus 1991
	Wit-Rusland	25 augustus 1991
	Moldavië	27 augustus 1991
	Kyrgyzstan	31 augustus 1991
	Uzbekistan	1 september 1991
	Tadzjikistan	9 september 1991
	Azerbeidzjan	18 oktober 1991
	Turkmenistan	27 oktober 1991
	Rusland	12 december 1991
	Kazachstan	16 december 1991

Wegennet

De Sovjetunie had in 1989 een wegennet van 1.757.000 kilometer, waarvan 1.310.600 kilometer verhard was en 446.400 kilometer onverhard. Het wegennet verkeerde veelal in erbarmelijke staat. Alhoewel de cijfers van het aantal kilometers verharde weg relatief indrukwekkend lijken, verkeerde een groot deel in slechte conditie en onverharde wegen waren de norm buiten het hoofdwegennet. De verbindingen van en naar Moskou en enkele andere grote steden waren het best ontwikkeld, maar ook tussen regionale steden waren veelal slechts eenvoudige wegen.

Het wegennet was het best ontwikkeld in het Europese deel van de Sovjetunie. In grote delen van Siberië, het Verre Oosten en Centraal-Azië was er amper sprake van een netwerk van verharde wegen. Het best ontwikkelde wegennet in Azië was in de Siberische stedencorridor en in de dichter bevolkte Fergana-vallei en rond de grote steden in Centraal-Azië in de regio tussen Samarkand, Tashkent, Shymkent en Almaty. In de bergachtige delen van de Sovjetunie was het wegennet extreem onderontwikkeld met nauwelijks verharde wegen.

De Sovjetunie had geen echte autosnelwegen, alhoewel met name in Moskou wel ongelijkvloerse wegen waren. De oorspronkelijke MKAD rond Moskou ten tijde van de Sovjetunie was een autoweg met 2x2 rijstroken en ongelijkvloerse kruisingen. Pas na het einde van de Sovjetunie is deze ringweg opgewaardeerd tot een volwaardige autosnelweg met 2x5 rijstroken. Andere Sovjet steden hadden nauwelijks autosnelwegen. In Kiev bestond een korte snelwegverbinding tussen de stad en de luchthaven.

De deelrepublieken hadden allemaal eigen wensen voor het wegennet. De beste infrastructuur was te vinden in Litouwen. Mogelijk had Litouwen in 1990 meer kilometers autosnelweg dan de rest van de Sovjetunie bij elkaar. Ook waren er korte autowegen en snelwegen in Riga en Tallinn.

De belangrijkste hoofdwegen van de Sovjetunie in 1981.

Geschiedenis

Het wegennet van de Sovjetunie was lange tijd onderontwikkeld. Het transport binnen de Sovjetunie was grotendeels gebaseerd op het spoornetwerk, pas vanaf de jaren '70 begon men met het grootschaliger investeren in het wegennet, waarbij de prioriteit vooral uitging naar de allerbelangrijkste wegen en de grootste steden. De ontwikkeling van de landbouw en industrie buiten de grote steden was een belangrijke motivatie om het wegennet te verbeteren gedurende de jaren '70 en 80. In die tijd zijn veel wegen geheel nieuw aangelegd, dit verklaart ook waarom de hoofdwegen in het westen van de Sovjetunie vaak zo recht verlopen, deze volgen geen historische routes die door elk dorp gingen.

De eerste vijfjarenplannen

Gedurende de jaren '20 werden de onverharde wegen verbeterd, in eerste instantie met de hand, later gemechaniseerd. Dit gebeurde op zeer kleine schaal, tussen 1922 en 1928 werd slechts 1.000 kilometer weg gemechaniseerd aangelegd, en in die periode is in totaal 3.800 kilometer weg aangelegd, waarvan slechts de helft verhard. In 1926 werd een instituut opgericht dat de civiele techniek voor de wegenbouw centraal zou gaan uitwerken. In 1932 had de Sovjetunie 35.000 kilometer 'weg', waarvan een groot deel onverhard of eenvoudig.

Men gebruikte de vijfjarenplannen om het wegennet te ontwikkelen. In het eerste vijfjarenplan van 1928-1932 was gepland om 360.000 kilometer nieuwe weg aan te leggen en 1,3 miljoen kilometer onverharde weg te verbeteren, maar hier kwam vanwege een tekort aan grondstoffen weinig van terecht. Wegen die in die periode gereed kwamen waren onder andere de Chuyskiy Trakt en de Yenisey in Siberië. Op dat moment was 90% van het gedefinieerde wegennet nog onverhard.

Gedurende de jaren 1930 werd het netwerk van verharde wegennet uitgebreid, zo werden geasfalteerde wegen aangelegd als de invalswegen van de grootste steden. Tijdens het tweede vijfjarenplan van 1932-1937 werd 230.000 kilometer onverharde weg aangelegd, maar de bouw van verharde wegen bleef sterk achter bij de planningen. In 1934 werden plannen gemaakt voor twee hoogwaardige wegen, Moskou - Minsk en Moskou - Kiev. Deze wegen zijn grotendeels met de hand aangelegd en kwamen rond 1940-1941 gereed.

Tweede Wereldoorlog

Het derde vijfjarenplan werd onderbroken vanwege de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlog werd de infrastructuur in het westen van de Sovjetunie grotendeels verwoest. In totaal werd 91.000 kilometer weg verwoest en meer dan 90.000 bruggen buiten gebruik gesteld door oorlogsschade. Het wegennet was dermate beperkt dat troepenverplaatsingen over de weg lastig waren, met name in het voorjaar toen de bodem smolt en alles er in wegzakte.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is eerst door de Duitsers en later door de Russen gebouwd aan de Krimbrug over de Straat van Kerch tussen de Krim en Zuid-Rusland. De brug is ook daadwerkelijk enige tijd in gebruik geweest. De Duitsers wilden hiermee hun invasie van de Kaukasus versnellen. In 1944 is de brug door het Rode Leger herbouwd, maar de brug werd de winter daarna weggeslagen door drijfijs en is vervolgens niet meer herbouwd ten tijde van de Sovjetunie.

Na-oorlogse periode

De wegenbouw had geen prioriteit in het vierde vijfjarenplan van 1946 tot 1951. Wel werd oorlogsschade hersteld. In 1953 werd het ministerie van transport en wegen opgericht. In de periode 1959-1965 werd 37.000 kilometer nieuwe verharde weg aangelegd. De prioriteit ging destijds uit naar het achterland ten zuiden en oosten van Moskou, tot aan de Ural.

Vanaf de jaren '60 werden de eerste investeringen gedaan in de weginfrastructuur van de Sovjetunie. Bijzonder is dat Litouwen het meest moderne wegennet van de Sovjetunie had. In 1970 kwam de autosnelweg tussen Vilnius en Kaunas gereed. Tussen 1971 en 1987 is de snelweg verder verlengd tot Klaipėda, waarmee Litouwen een 310 kilometer lange autosnelweg had. Tussen 1980 en 1985 is ook een autosnelweg tussen Vilnius en Ukmergė aangelegd.

In Moskou is tussen 1960 en 1962 de MKAD aangelegd als ringweg rond de stad. Deze ringweg had 2x2 rijstroken en ongelijkvloerse aansluitingen. Dit was lange tijd de enige moderne autoweg van Moskou, alhoewel enkele invalswegen al wel verbreed waren naar 2x2 rijstroken.

Een belangrijke motivatie om het wegennet in het Europese deel van de Sovjetunie te verbeteren waren de Olympische Spelen van 1980 die in Moskou werden gehouden. In de jaren '70 werd daarom vooral gebouwd aan de M1 van Brest naar Moskou, een project dat bekend stond als de олимпийка (olimpijka). Dit was niet geheel al in 1980 gereed, maar is in de jaren '80 wel verder uitgebouwd tot een weg met 2x2 rijstroken, alhoewel het geen volwaardige autosnelweg was. Tijdens de Olympische Spelen werd een deel van de M1 ten westen van Moskou gebruikt als racebaan voor wielrenners.

De wegenbouw in de Sovjetunie was oorspronkelijk sterk centraal geregeld. In 1988 werd een deel van de wegenplanning overgedragen aan de republieken. In dat jaar werd ook het laatste plan opgemaakt om nog tussen de 60.000 en 70.000 kilometer weg aan te leggen tot 1995.

Wegnummering

De laatste wegnummering van de Sovjetunie werd op 28 augustus 1982 aangenomen door de ministerraad van de Sovjetunie en werd per 1 januari 1983 van kracht.

M-nummers

De M-nummers betreffen de belangrijkste wegen van de Sovjetunie. Ze vormen grotendeels een radiaal systeem, bijna alle M-wegen beginnen in Moskou of sluiten op wegen naar Moskou aan. Het grootste deel ervan lag in de Russische SFSR, veel andere SSR's hadden maar één of enkele routes. De M50-serie was gereserveerd voor Siberië. Indertijd was het nog niet mogelijk om via verharde wegen het Russische Verre Oosten te bereiken.

#	route	lengte
M-1	Moskva - Minsk - Brest - Polen	1.060 km
M-2	Moskva - Tula - Kursk - Belgorod - Kharkiv - Simferopol	1.400 km
M-3	Moskva - Kaluga - Bryansk - Kiev	860 km
M-4	Moskva - Voronezh - Novocherkassy - Rostov-na-Donu	1.070 km
M-5	Moskva - Ryazan - Penza - Samara - Ufa	1.470 km
M-6	Moskva - Tambov - Volgograd - Astrakhan	1.390 km
M-7	Moskva - Vladimir - Nizhny Novgorod - Kazan	820 km
M-8	Moskva - Yaroslavl - Vologda - Arkhangelsk	1.230 km
M-9	Moskva - Riga	920 km
M-10	Moskva - Tver - Veliky Novgorod - Leningrad - Vyborg - Finland	930 km
M-11	Leningrad - Tallinn	370 km
M-12	Minsk - Vilnius - Riga - Tallinn	790 km
M-13	Bryansk - Gomel - Kobryn	750 km
M-14	Brest - Lutsk - Ternopil - Chernivtsi - Kishinev - Odessa	1.020 km
M-17	Kiev - L'viv - Chop - Hongarije	815 km
M-18	Leningrad - Petrozavodsk - Murmansk	1.340 km
M-19	Kiev - Kharkiv - Rostov-na-Donu	900 km
M-20	Leningrad - Pskov - Vitebsk - Gomel - Kiev - Odessa	1.700 km
M-21	Volgograd - Luhansk - Donetsk - Dnipropetrovsk - Kirovohrad - Kishinev	1.400 km
M-23	Rostov-na-Donu - Cherson - Odessa	805 km
M-24	Yerevan - Sevan - Gazakh	160 km
M-25	Simferopol - Kerch - Novorossiysk	355 km
M-27	Novorossiysk - Sochi - Sukhumi - Tbilisi - Baku	1.430 km
M-29	Rostov-na-Donu - Grozny - Makhachkala - Baku	1.280 km
M-32	Samara - Orenburg - Aktobe - Kyzylorda - Shymkent	2.200 km
M-34	Tashkent - Dushanbe	320 km
M-36	Yekaterinburg - Chelyabinsk - Kostanay - Karagandy - Almaty	2.480 km
M-37	Samarkand - Ashgabat - Krasnovodsk (Turkmenbashi)	1.600 km
M-38	Omsk - Pavlodar - Semey - Zaysan - China	1.325 km
M-39	Almaty - Bishkek - Taraz - Shymkent - Tashkent - Samarkand - Termez	1.500 km
M-41	Bishkek - Osh - Khorog - Dushanbe - Termez	2.100 km
M-51	Chelyabinsk - Omsk - Novosibirsk	1.450 km
M-52	Novosibirsk - Barnaul - Biysk - Gorno-Altaysk - Tashanta - Mongolië	950 km
M-53	Novosibirsk - Kemerovo - Krasnoyarsk - Irkutsk	1.850 km
M-54	Krasnoyarsk - Abakan - Kyzyl - Erzin - Mongolië	1.070 km
M-55	Irkutsk - Ulan-Ude - Chita	990 km
M-56	Boljshoj Never - Yakutsk	1.165 km
M-60	Khabarovsk - Vladivostok	750 km

A-nummers

A-100 t/m A-199

De A-100 t/m A-199 serie was voornamelijk gelegen in de Russische SFSR. De dichtheid van deze wegen varieert sterk, met relatief veel routes rond Moskou en Leningrad, maar slechts een beperkt aantal routes vanaf andere grote steden. Met name ten oosten van Moskou en in Siberië waren maar weinig A-routes, maar daarentegen wel een grote concentratie in Primorsky Krai in het Russische Verre Oosten. Ook waren er slechts weinig A-routes die de grenzen van de Russische SFSR met andere SSR's overschreden.

#	route	lengte
A-100	Moskva - Borodino	130 km
A-101	Moskva - Podolsk - Obninsk - Roslavl - Babruysk - Slutsk - Ivatsevichy	890 km
A-102	Moskva - Zhukovskiy	35 km
A-103	Moskva - Shchyolkovo	55 km
A-104	Moskva - Dubna	125 km
A-105	Moskva - Odintsovo - Uspenskoye	25 km
A-106	Moskva - Krasnogorsk - Odintsovo	15 km
A-111	Torzhok - Ostashkov	125 km
A-112	Kalinin (Tver) - Rzhev	125 km
A-113	Yaroslavl - Kostroma - Ivanovo - Vladimir	290 km
A-114	Vologda - Cherepovets - Tikhvin - Novaya Ladoga	540 km
A-115	Zuyevo - Novaya Ladoga	125 km
A-116	Novgorod - Dno - Opochka - Daugavpils	540 km
A-117	Opochka - Polatsk	150 km
A-121	Leningrad - Sosnovy Bor - Ust-Luga - Pervoye Maya	195 km
A-122	Leningrad - Pargolovo - Ogon'ki	60 km
A-123	Zelenogorsk - Primorsk - Vyborg	125 km
A-124	Vyborg - Priozersk	115 km
A-125	Molodyozhnoye - Verkhnecherkasovo	70 km
A-126	Srednegor'ye - Topol'ki	85 km
A-127	Zverevo - Vyborg - Seleznyovo	60 km
A-128	Leningrad - St. Mor'ye	60 km
A-129	Leningrad - Sortavala	270 km
A-130	Olonets - Sortavala	190 km
A-131	Suoyarvi - Koyrinoya	90 km
A-132	Suoyarvi - Yustozero	145 km
A-133	Petrozavodsk - Suoyarvi	135 km
A-134	Kochkoma - Repola	210 km
A-135	Kem' - Kalevala - Lonka (Finland)	270 km
A-136	Louhi - Tungozero - Suoperya (Finland)	165 km
A-137	Tungozero - Kalevala	75 km
A-138	Kola - Pechenga	135 km
A-141	Oryol - Bryansk - Roslavl - Smolensk - Vitebsk	510 km
A-142	Trosna - Kalinovka	110 km
A-143	Tambov - Shatsk	160 km
A-144	Kursk - Voronezh - Saratov	740 km
A-146	Pavlovskaya - Krasnodar - Novorossiysk	295 km
A-147	Krasnodar - Dzhubga	110 km
A-148	Adler - Krasnaya Polyana	45 km
A-151	Tsivil'sk - Ulyanovsk - Syzran'	345 km
A-153	Volgograd Western Bypass	27 km
A-154	Astrakhan - Elista - Stavropol - Nevinnomyssk	645 km
A-155	Nevinnomyssk - Cherkessk - Dombay	175 km
A-156	Lermontov - Cherkessk	85 km
A-157	Pyatigorsk - Karachayevsk	125 km
A-158	Baksan - Elbrus	110 km
A-161	Abakan - Ak-Dovurak	420 km
A-162	Kyzyl - Ak-Dovurak	305 km
A-163	Chadan - Khandagayty (Mongolië)	90 km
A-164	Kultuk - Mondy (Mongolië)	220 km
A-165	Ulan-Ude - Khyagt (Mongolië)	230 km
A-166	Chita - Zabaikal'sk (China)	490 km
A-167	Darasun - Khapcheranga (Mongolië)	285 km
A-179	Dalnerechensk - Ariadnoye	125 km
A-180	Spassk-Dalny - Varfomeyevka	85 km
A-181	Osinovka - Arsenyev - Rudnaya Pristan	365 km
A-182	Mikhaylovka - Turiy Rog (China)	155 km
A-183	Sibirtsevo - Zharikovo - Komissarovo	140 km
A-184	Ussuriysk - Pogranichny (China)	110 km
A-185	Rubinovka - Krayeva - Gosgranicha	70 km
A-186	Dobropol'ye - Nikolo-L'vovskoye	50 km
A-188	Vladivostok - Nakhodka	175 km
A-189	Razdol'noye - Khasan (Noord-Korea)	215 km
A-190	Kaliningrad - Polessk	50 km
A-191	Kaliningrad - Zelenogradsk	30 km
A-192	Zelenogradsk - Svetlogorsk - Primorsk	60 km
A-193	Kaliningrad - Baltiysk	50 km
A-194	Kaliningrad - Mamonovo (Polen)	50 km
A-195	Kaliningrad - Dolgorukovo	40 km
A-196	Kaliningrad - Krylovo	100 km
A-197	Chernyakhovsk - Krylovo	40 km
A-198	Sovetsk - Gusev	70 km

A-200 t/m A-299

De A-200 t/m A-299 serie lag geheel in het westen van de Sovjetunie, met name in een strook van 200 tot 300 kilometer van de westgrens. Zo was er een bijzonder grote concentratie in de Baltische SSR's, het westen van Belarus en Oekraïne en opvallend veel in de Moldavische SSR, maar slechts een klein aantal routes buiten de ruime grensstreek. Alleen de Krim had een grotere concentratie van dergelijke wegen, elders in het midden ven oosten van de Oekraïense SSR waren slechts een paar A-routes.

#	route	lengte
A-201	Kohtla-Järve - Tartu - Valga - Valmiera	275 km
A-202	Tallinn - Tartu - Luhamaa	290 km
A-203	Rakvere - Pärnu	180 km
A-204	Imavere - Viljandi - Valmiera - Cēsis - Drabesi	190 km
A-205	Tallinn - Paldiski	50 km
A-206	Ääsmäe - Haapsalu - Rohuküla	80 km
A-207	Risti - Virtsu	65 km
A-208	Valga - Uulu	125 km
A-211	Ainaži - Valmiera - Smiltene	120 km
A-212	Riga - Pskov	280 km
A-213	Ligatne - Skriveri	75 km
A-214	Plavinas - Madona - Guldene - Līzespasts	150 km
A-215	Vitebsk - Polatsk - Daugavpils - Riga	500 km
A-216	Riga - Jelgava - Šiauliai - Kaliningrad	385 km
A-217	Dobele - Bauska - Aizkraukle	150 km
A-218	Riga - Liepāja	220 km
A-219	Salaspils - Babite (Riga Bypass)	40 km
A-220	Riga - Ventspils	190 km
A-221	Ventspils - Liepāja	120 km
A-222	Ventspils - Saldus - Plunge - Tauragė	295 km
A-223	Liepāja - Klaipėda	100 km
A-224	Jēkabpils - Suvainiškis	60 km
A-225	Daugavpils - Subate - Šiauliai - Palanga	395 km
A-226	Daugavpils - Ukmergė - Kaunas - Kapsukas (Marijampolė)	270 km
A-227	Vilnius - Kaunas - Klaipėda	310 km
A-228	Kaunas - Jubarkas - Klaipėda	235 km
A-229	Vilnius - Kaliningrad	335 km
A-230	Panevėžys - Kaunas	85 km
A-231	Rumšiškės - Alytus - Grodno	155 km
A-232	Vilnius - Eišiškės - Grodno	190 km
A-233	Dargužiai - Kapčiamiestis	95 km
A-234	Vilnius - Lida - Slonim - Ivatchevichy	235 km
A-235	Vilnius - Polatsk	255 km
A-236	Minsk - Lida - Grodno	280 km
A-237	Baranavichy - Slonim - Vawkavysk - Grodno	195 km
A-238	Slonim - Vysokaye	170 km
A-239	Brest - Kamenets - Kamianiuki	55 km
A-240	Brest - Vlodava	65 km
A-241	Kobryn - Vlodava	95 km
A-242	Minsk - Maladzyechna - Narač	160 km
A-243	Minsk - Salihorsk - Mikashevichy	200 km
A-244	Minsk - Mogilev - Chernykaw	290 km
A-245	Minsk - Lepiel - Vitebsk	270 km
A-246	Barysaw - Zembin - Smarhon - Ashmyany	200 km
A-248	Pukhovichi - Niehareleje	100 km
A-249	Asipovichy - Baranovichi	195 km
A-250	Minsk - Babruysk - Gomel	310 km
A-251	Mogilev - Babruysk	110 km
A-252	Babruysk - Mazyr - Korosten' - Zhytomyr	370 km
A-253	Zhytomyr - Vinnytsia - Soroca - Kishinev	430 km
A-255	Kiev - Korosten' - Kovel'	450 km
A-256	Kovel' - L'vov	190 km
A-257	Rovno - Lutsk - Ustyluh (Polen)	160 km
A-258	L'vov - Lutsk	150 km
A-259	L'vov - Mostyska - Polen	80 km
A-260	Rava-Rus'ka - Sudova Vyshnya	65 km
A-261	Dobrosin - Nemirov	40 km
A-262	L'vov - Sambor - Uzhhorod	250 km
A-263	Dolyna - Khust	135 km
A-264	Velyka Kopanya - Chop	100 km
A-265	Kurovychi - Ivano-Frankivsk - Rakhiv - Mukachevo	415 km
A-266	Ternopil - Rohatyn - Stryji	155 km
A-267	Uman' - Vinnytsia - Khmelnitskyi - Ternopil - L'vov - Krakovets	615 km
A-268	Kam'yanets'-Podil's'kyi - Chortkiv - Ivano-Frankivsk	185 km
A-269	Vas'kovychi - Khmelnitskyi - Chernivtsi - Porubne (Roemenië)	490 km
A-270	Chernivtsi - Ivano-Frankivsk - Stryi - Nyzhankovychi (Polen)	350 km
A-271	Chernivtsi - Vyzhnytsya - Rus'ka	150 km
A-272	Nemyriv - Mohyliv-Podil's'kyi - Brînzeni	190 km
A-273	Kishinev - Ungheni (Roemenië)	110 km
A-274	Tiraspol - Leova (Roemenië)	150 km
A-275	Kishinev - Leuseni (Roemenië)	105 km
A-276	Kishinev - Bolhrad	175 km
A-277	Vulcănești - Cahul	35 km
A-278	Bălți - Sărăteni	145 km
A-279	Tiraspol - Rîbnița	125 km
A-280	Bălți - Rîbnița	110 km
A-281	Soroca - Costești	100 km
A-283	Lipcani - Ungheni - Cahul - Giurgiulești	450 km
A-285	Kiev - Znamenka	295 km
A-286	Bila Tserkva - Kremenets	345 km
A-287	Poltava - Kremenchuk - Oleksandriya	170 km
A-288	Donetsk - Zhdanov (Mariupol)	115 km
A-289	Donetsk - Zaporizhzhia	230 km
A-290	Odessa - Reni	300 km
A-291	Simferopol - Yevpatoria	80 km
A-292	Simferopol - Sevastopol	75 km
A-293	Simferopol - Alushta	50 km
A-294	Sevastopol - Yalta - Feodosia	250 km
A-295	Alustha - Yalta	65 km
A-296	Yalta - Bakhchysarai	80 km
A-297	Yalta - Alupka - Goncharnoye	55 km

A-300 t/m A-399

De serie A-300 t/m A-399 was in gebruik in het zuiden van de Sovjetunie. De serie A-301 t/m A-339 waren in de Kaukasusrepublieken in gebruik en de hogere nummers in Centraal-Azië. Hier was ook weer een onderscheid in dichtheid, in de Kaukasus en zuidoost-Kazachstan was een dicht netwerk van A-nummers, maar elders niet. In en rond de Karakumwoestijn waren vrijwel geen A-wegen. Met 1.390 kilometer was de A-344 van Kyzyl-Orda naar Pavlodar de langste A-route van de Sovjetunie.

#	route	lengte
A-301	Tbilisi - Beslan	225 km
A-302	Tbilisi - Lagodekhi	160 km
A-303	Tbilisi - Bogdanovka (Ninotsminda)	165 km
A-304	Tbilisi - Leninakan (Gyumri)	190 km
A-305	Mikha Tshakaya (Senaki) - Batumi	110 km
A-306	Batumi - Leninakan (Gyumri)	325 km
A-307	Kutaisi - Benera	105 km
A-308	Khashuri - Akhaltsikhe	75 km
A-309	Bzipi - Lake Ritsa - Avadhara	? km
A-310	Kirovakan (Vanadzor) - Marneuli	125 km
A-315	Qaraməryəm - Vəndam - Şəki - Lagodekhi	265 km
A-316	Mingəçevir - Yevlax - Biləsuvar	240 km
A-317	Yevlax - Ağdam - Goris - Naxçıvan	345 km
A-318	Ağdam - Horadiz	80 km
A-319	Lachin / Berdzor - Akara	? km
A-322	Baku - Astara (Iran)	285 km
A-323	Lankaran - Lerik	55 km
A-324	Alat - Şirvan - Julfa	445 km
A-325	Yerevan - Naxçıvan - Julfa	190 km
A-326	Yerevan - Oktembryan (Armavir)	45 km
A-327	Yerevan - Ashtarak - Leninakan (Gyumri)	120 km
A-328	Kalinino (Tashir) - Kirovakan (Vanadzor)	50 km
A-329	Etchmiadzin (Vagharshapat) - Ashtarak - Spitak	95 km
A-330	Dilijan - Kirovakan (Vanadzor) - Leninakan (Gyumri)	100 km
A-331	Sevan - Yeghegnadzor	130 km
A-332	Yeraskh - Angeghakot	130 km
A-333	Yerevan - Geghard	35 km
A-340	Aktyubinsk (Aktobe) - Atyrau - Astrakhan	960 km
A-341	Mamlyutka - Kostanay	410 km
A-342	Zhezqazgan - Arkalyk - Esil - Petropavlovsk (Petropavl)	980 km
A-343	Tselinograd (Astana) - Kokshetau - Petropavlovsk (Petropavl)	500 km
A-344	Kyzyl-Orda - Zhezqazgan - Karaganda - Pavlodar	1.390 km
A-345	Karaganda - Ayagoz	715 km
A-346	Ayagoz - Aksuat - Belaya Shkola	345 km
A-349	Semipalatinsk (Semey) - Novoaltaysk	480 km
A-350	Alma-Ata (Almaty) - Taldykorgan - Ayagoz - Ust-Kamenogorsk	1.100 km
A-351	Alma-Ata (Almaty) - Narynkol (China)	350 km
A-352	Kokpek - Kol'zhat (China)	170 km
A-353	Saryozek - Khorgos (China)	230 km
A-354	Saratovka - Lepsy	105 km
A-355	Andreyevka - Druzhba	? km
A-356	Taskesken - Bakhty (China)	180 km
A-357	Makanchi - Zhalanashkol	145 km
A-358	Merki - Shu - Burybaytal	295 km
A-359	Zhanaturmys - Alma-Ata (Almaty) - Merki	340 km
A-361	Dzhambul (Taraz) - Talas - Otmok	205 km
A-362	Kegen - Tyup	105 km
A-363	Rybach'ye (Balkychy) - Przhevalsk (Karakol) - Rybach'ye (Balkychy)	440 km
A-364	Przhevalsk (Karakol) - Enilchek - Ak-Shiyrak - Barskoon	220 km
A-365	Frunze (Bishkek) - Naryn - Torugart (China)	500 km
A-366	Frunze (Bishkek) - Aeroport Manas	30 km
A-367	Too-Ashuu - Kochkor	190 km
A-370	Osh - Alayku (China)	130 km
A-371	Sary-Tash - Irkeshtam (China)	70 km
A-372	Sary-Tash - Karamyk - Komsomolabad	345 km
A-373	Tashkent - Kokand - Andijan - Osh	415 km
A-376	Kokand - Leninabad (Khujand) - Bekabad - Jizzakh	310 km
A-377	Samarkand - Ayni	160 km
A-378	Samarkand - Qarshi	145 km
A-379	Navoiy - Uchkuduk	300 km
A-380	Nukus - Bukhara - Qarshi - Guzar	770 km
A-381	Nukus - Köneürgench - Dashoguz	140 km
A-384	Dushanbe - Aiwanj (Afghanistan)	220 km
A-385	Ordzhonikidzeabad (Vahdat) - Panj	215 km
A-388	Mary - Kushka (Serhetabat) (Afghanistan)	310 km