Brontekst bekijken van Polen

{{Factbox land
| vlag= Flag of Poland.svg
| lokale naam= Polska
| land= Polen.png
| Hoofdstad = [[Warszawa]]
| Oppervlakte = 312.679 km²
| Inwonertal = 38.544.000
| Lengte wegennet = 415.973 km
| Lengte snelwegennet = 4.070 km<ref>stand 01-01-2021</ref>
| Eerste snelweg = 1936
| Lokale naam = [[Autostrada (Polen)|Autostrada]]
| Rijdt = rechts
| Nummerplaatcode = PL
}}
'''Polen''' (''Polska'') is een land in Centraal-[[Europa]]. Het land telt 38,5 miljoen inwoners en de hoofdstad is [[Warszawa]] (Warschau). Het land heeft een oppervlakte van 312.679 vierkante kilometer en is hiermee 7,5 keer zo groot als [[Nederland]].

==Inleiding==

===Geografie===

Polen ligt in Centraal-Europa, ten zuiden van de Baltische Zee. Het heeft landsgrenzen met (kloksgewijs) [[Rusland]], [[Litouwen]], [[Wit-Rusland]], [[Oekraïne]], [[Slowakije]], [[Tsjechië]] en [[Duitsland]]. Het land meet maximaal 660 kilometer van oost naar west en 600 kilometer van noord naar zuid. Een groot deel van Polen wordt gevormd door het Europees laagland en is vlak tot licht glooiend. Het zuidoosten is vaak wat heuvelachtiger, met middelgebergte op de grens met Tsjechië (Karkonosze) en hooggebergte op de grens met Slowakije (Tatry). Er zijn 70 bergtoppen van meer dan 2.000 meter hoogte, waarvan de Rysy met 2.499 meter de hoogste is. 

Polen kent redelijk veel bebossing, alhoewel de bossen niet overal dominant zijn, de grote bosgebieden worden frequent onderbroken door open gebied. Met name in Centraal- en Oost-Polen is veel open weidegebied met landbouw. Het westen en noorden kent meer bebossing. De belangrijkste rivier van Polen is de Wisła, die van zuid naar noord door Polen stroomt. De Odra (Oder) stroomt door het westen van Polen. De Nysa (Neisse) vormt samen met de Odra het grootste deel van de grens met Duitsland. De Warta is een belangrijke zijtak van de Odra. In het oosten van Polen is de rivier de Bug van belang, die deels de grens met Wit-Rusland en Oekraïne vormt. De Bug is een zijtak van de Wisła, evenals de San en Narew.

Polen heeft een landklimaat met warme zomers en koude winters, zeker in het (noord)oosten. Er is  sprake van enige invloed van de Atlantische Oceaan. Polen heeft wat warmere zomers en koudere winters dan in Nederland. Temperaturen rond -20 °C zijn geen uitzondering. De hoeveelheid neerslag in Polen is vrij laag, circa 600 mm per jaar.

===Economie===

Polen is sinds de val van het communisme opgekrabbeld tot een sterke economie, vooral sinds toetreding tot de Europese Unie in 2004. Het was het enige EU-land dat na 2008 niet in een recessie raakte. In de periode 2009-2013 steeg de export van Nederland naar Polen met ruim 55%.<ref>[http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=81266NED&D1=0-1&D2=0&D3=192&D4=12,25,38,51,64,66-83&HDR=G2,T&STB=G1,G3&VW=T Internationale handel; in- en uitvoer volgens SITC-indeling naar landen | cbs.nl]</ref> Polen heeft een sterke interne markt en een grote middenklasse. De Poolse economie is de op vijf na grootste in de EU. Er is sprake van een enigszins achterblijvend platteland, maar de verschillen zijn beduidend kleiner dan vergeleken met [[Bulgarije]] of [[Roemenië]]. In 2013 was het gemiddelde inkomen 3.840 złoty per maand (circa € 915), maar daarbij moet wel aangetekend worden dat bijna 70% van de Polen geen hypotheek of huur betalen, maar hun huis bezitten.<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Housing_statistics  Housing statistics | europa.eu]</ref> In Polen betaalt men met de złoty (PLN). Op termijn is men voornemens om de euro in te voeren.

===Demografie===

Polen heeft ruim 38 miljoen inwoners en is veruit het grootste land van Centraal-Europa in oppervlakte en inwonertal. Een ruime meerderheid van 61,5% van de bevolking woont in steden, alhoewel er enige sprake is van de-urbanisatie, met name vanwege lage geboortecijfers in stedelijke gebieden. Polen is etnisch gezien een homogeen land, er zijn weinig immigranten en ook weinig minderheden. De roma (Polska Roma) vormen een veel kleinere groep in Polen dan in andere oostelijke en zuidelijke EU-landen.

===Geschiedenis===

De grenzen van Polen zijn voor de Tweede Wereldoorlog diverse malen verschoven, waarbij het hele land uiteindelijk van oost naar west is opgeschoven. Het westen van Polen behoorde vroeger tot [[Duitsland]], en het westen van [[Oekraïne]] en [[Wit-Rusland]] behoorde destijds tot Polen. Polen behoort tot de zwaarst getroffen landen in de Tweede Wereldoorlog. In 1939 werd Polen door Duitsland en de Sovjetunie bezet. Uiteindelijk rukten de Duitsers op naar het oosten en is Polen in 1944-1945 bevrijd door het Rode Leger. De verwoesting was immens, met circa 6 miljoen Poolse doden en een grotendeels verwoeste economie, infrastructuur en steden. Na 1945 werd Polen communistisch en behoorde tot het Oostblok, onder de invloed van de Sovjetunie. Polen was het eerste Oostblokland waar democratische veranderingen plaatsvonden gedurende de jaren 1980. Polen was het eerste land in het na-communistische tijdperk dat de economische omvang van voor 1989 weer bereikte. Het land moderniseert sinds 2000 in hoog tempo.

===Grote steden===
[[Afbeelding:PL voivodships map.svg|thumb|right|500px|Województwa (woiwodschappen) van Polen.]]
{| class="wikitable"
! Naam !!  Inwonertal 
|----
| [[Warszawa]] || 1.717.000
|----
| Kraków || 756.000
|----
| Łódź || 742.000
|----
| Wrocław || 633.000
|----
| Poznań || 556.000
|----
| Gdańsk || 456.000
|----
| Szczecin || 406.000
|----
| Bydgoszcz || 358.000
|----
| Lublin || 350.000
|----
| Katowice || 309.000
|----
| Białystok || 294.000
|----
| Gdynia || 249.000
|----
| Częstochowa || 240.000
|----
| Radom || 224.000
|----
| Sosnowiec || 220.000
|----
| Toruń || 206.000
|----
| Kielce || 205.000
|}

{{Polen v}}

==Wegennet==

''zie ook [[autostrada (Polen)]].''
[[Afbeelding:Polen gepland netwerk.png|thumb|right|400px|Het geplande netwerk van autosnelwegen in Polen.]]
De eerste [[Autobahn]]en werden in Polen al in de jaren 1930 aangelegd als de Duitse [[Reichsautobahn]]en. De aanleg van de snelwegen kwam in de communistische tijd vrijwel stil te liggen. Alleen wat delen van de A2 en A4 werden toen geopend. De wegen werden ernstig verwaarloosd in de communistische tijd, maar ook de eerste 10 jaar nadat het communisme instortte. Pas nadat Polen in 2004 van de Europese Unie lid werd kwam hier significant verbetering in. Alle snelwegen zijn nu opgeknapt en in uitstekende staat. Polen had na [[Roemenië]] het slechtste wegennet van de nieuwe EU-landen. De druk van het vrachtverkeer op het [[onderliggend wegennet]] neemt sinds 2005 sterk toe en tot die tijd bevonden bijna alle hoofdwegen zich in slechte staat, met ernstige spoorvorming en hobbels. Sinds 2004 is een enorme inhaalslag gemaakt met de renovatie van het wegennet, duizenden kilometers wegen zijn opnieuw geasfalteerd en nog maar een klein deel van het hoofdwegennet is in slechte toestand. Het aandeel slecht wegdek van de [[droga krajowa]] is gereduceerd van 34% in 2001 naar 12% in 2013. In 2007 trad Polen toe tot de Schengenlanden waardoor de wachttijden aan de grenzen verleden tijd waren. De grenzen met [[Rusland]], [[Wit-Rusland]] en [[Oekraïne]] vielen daarbuiten aangezien deze landen buiten het Schengenverdrag vallen. 

Rond 2010 werd hard gebouwd aan een groot snelwegennet van duizenden kilometers lang. Polen is een belangrijk transitland geworden voor Oost-Europese landen en de verkeersdruk op het wegennet neemt snel toe, mede door het sterk gestegen [[autobezit]]. Ook worden veel hoofdwegen vernieuwd, zodat gesproken kan worden van een grote inhaalslag. In mei 2012 was men bezig met de aanleg van maar liefst 1.320 kilometer aan snelwegen. Het tempo daalde iets na de zomer van 2012 vanwege bezuinigingen en het gereedkomen van veel nieuwe wegen. Het bouwtempo versnelde vanaf 2014 wederom. Rond 2017-2020 zal een groot aantal nieuwe autosnelwegen in gebruik genomen worden.

Het Poolse wegennet is opgedeeld in diverse wegklassen. De autosnelwegen zijn de [[Autostrada (Polen)|autostrady]] en zijn afgekort met de letter A en kennen vaak [[tol]] (płatna). De maximumsnelheid op de A-wegen is maximaal 140 km/h. De expresswegen verschillen vaak nauwelijks van de snelwegen en heten [[Droga Ekspresowa|drogi ekspresowe]] en zijn afgekort met de letter S. De maximumsnelheid op 2x2 S-wegen is 120 km/h. De landelijke hoofdwegen zijn de [[droga krajowa]] en worden afgekort met de letter DK. Deze wegen tellen soms ook 2x2 rijstroken maar kennen [[gelijkvloerse]] kruisingen. De regionale wegen heten de [[droga wojewódzka]] en worden afgekort met de letters DW. [[Europese weg]]en heten Trasa Europejska en worden afgekort met de letter E, zoals overal in Europa.

Kenmerkend voor de infrastructuur vanaf 2005 is de kleurrijke samenstelling van [[kunstwerk]]en zoals bruggen en viaducten en het toepassen van esthetisch mooiere [[boogbrug]]gen en [[extradosed bridge]]s. Een groot nadeel is de enorme hoeveelheid [[geluidsscherm]]en, voortvloeiend uit het naleven van Europese regelgeving zonder de in andere landen gebruikelijke hogere waarden te gebruiken, waardoor er veel meer afgeschermd moet worden dan in andere landen. In 2012 is deze wetgeving versoepeld, maar het effect daarvan werd pas na 2015 zichtbaar.

===Samenstelling wegennet===

{| class="wikitable"
! naam !! lengte !! aandeel
|-
| [[droga krajowa]] (nationale wegen) || 19.296 km || 4,7%
|-
| [[droga wojewódzka]] (provinciale wegen) || 28.480 km || 6,8%
|-
| droga powiatowa (districtswegen) || 125.274 km || 30,1%
|-
| droga gminna (gemeentelijke wegen) || 242.923 km || 58,4%
|-
| '''totaal wegennet''' || 415.973 km || 
|}

===Geschiedenis===

====Openstellingsgeschiedenis====

''Zie [[lijst van wegopeningen in Polen]] voor het hoofdonderwerp.''

De oudste snelwegen van Polen zijn aangelegd in de tijd dat het westen van Polen een onderdeel van het Duitse Rijk was. Tussen 1936 en 1938 is door de Duitsers 137 kilometer [[reichsautobahn]] aangelegd in wat nu Polen is. De eerste snelweg die door de Poolse overheid zelf is aangelegd was de [[S6 (Polen)|S6]] rond Gdynia en Gdańsk die in 1977 is opengesteld, in lijn met de eerste snelwegopeningen in andere (destijds) communistische landen zoals [[Litouwen]], [[Tsjechië]], [[Slowakije]], [[Bulgarije]], [[Servië]], [[Slovenië]] en [[Roemenië]]. Gedurende de jaren 80 werden sporadisch snelwegen opengesteld, evenals gedurende de jaren 90. Sinds 2000 neemt het investeringstempo flink toe, en worden per jaar tientallen tot meer dan 100 kilometer opengesteld. Rond 2012 piekte de wegenbouw, met in 2011 ruim 1.400 kilometer snelweg in aanleg, ongekend voor Europese begrippen, zeker omdat Polen niet het grootste land van Europa is. Vergelijkbare cijfers zijn alleen in de jaren 30 in Duitsland gehaald, in de jaren 70 in Frankrijk en in de jaren 90 en 2000 in Spanje, landen die aanzienlijk meer inwoners en oppervlakte hebben.

====Vroege geschiedenis====

Na de Eerste Wereldoorlog verkreeg Polen onafhankelijkheid. Het land lag destijds oostelijker dan nu. Melchior Władysław Nestorowicz werd de eerste minister van verkeer. Onder zijn leiding werden belangrijke wetten ingevoerd dat de fundering legde voor de Poolse wegenbouw in de periode 1920-1939. In 1920 werd een wet aangenomen die het mogelijk maakte publieke wegen aan te leggen, in 1921 werd de regulering van verkeer op publieke wegen ingevoerd en in 1931 werd het wegenfonds opgericht.<ref>[https://www.gddkia.gov.pl/pl/a/32327/Osobistosci-200-lecia-Centralnej-Administracji-Drogowej Melchior Władysław Nestorowicz | gddkia.gov.pl]</ref> In de jaren '20 en '30 werd het wegennet in het westen van Polen aanzienlijk beter ontwikkeld dan in het oosten, waarbij de hoofdstad Warszawa min of meer de scheidslijn was tussen oost- en west-Polen. Met name het gebied wat nu Wit-Rusland en Oekraïne was had nauwelijks verharde wegen aan het einde van de jaren '30.<ref>[http://siskom.waw.pl/nauka-historia.htm Historia komunikacji w Polsce | siskom.waw.pl]</ref>

In de tweede helft van de jaren '30 werden plannen gemaakt voor een netwerk van 2.400 kilometer aan autosnelwegen. De belangrijkste corridors waren;
* Poznań - Warszawa
* Łódź - Warszawa
* Katowice - Gdynia
* Warszawa - Stanisławów (Ivano-Frankivsk) - Roemenië
* Katowice - Lwów (L'viv)
* Puławy - Przemyśl

Vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 waren deze plannen niet in uitvoering gegaan.

====Communistisch Polen====

Na de Tweede Wereldoorlog lag Polen in puin. Vrijwel alle infrastructuur en steden waren verwoest door oorlog en systematische sloop door Nazi-Duitsland. Het hele land werd westwaarts opgeschoven, Polen verkreeg land dat oorspronkelijk tot Duitsland behoorde en de Sovjet-Unie verkreeg land dat oorspronkelijk tot Polen behoorde. Polen verloor daarmee onderontwikkelde gebieden in wat nu het westen van Wit-Rusland, het westen van Oekraïne en het zuiden van Litouwen is. 

Door het opschuiven van Polen in westelijke richting kwamen er twee voormalige [[Reichsautobahn]]en in Polen te liggen, dit waren de hedendaagse [[A4 (Polen)|A4]]/[[A18 (Polen)|A18]] vanaf de Duitse grens tot Wrocław en de [[A6 (Polen)|A6]] rond Szczecin. Tevens was er in die tijd gebouwd aan de 'Berlinka', een Reichsautobahn van Berlijn naar [[Kaliningrad]] die maar gedeeltelijk is aangelegd en waarvan maar hele korte stukken daadwerkelijk zijn opengesteld, dit waren de [[S22 (Polen)|S22]] tussen Elbląg en de Russische grens en de DW142 ten oosten van Szczecin. In de corridor van de [[DK22 (Polen)|DK22]] was verder wat infrastructuur uit de jaren '30-40 al in gebruik genomen.

Onder leiding van Edward Gierek in de periode 1970-1980 begon Polen wat meer te ontwikkelen. In de jaren '70 werd de [[Gierkówka]] aangelegd, een 2x2 weg tussen Warszawa en Katowice, via Piotrków Trybunalski. Deze dubbelbaans weg was in 1976 voltooid en is vernoemd naar Edward Gierek. Dit was de [[DK1 (Polen)|DK1]] en [[DK8 (Polen)|DK8]]. Dit was geen echte autosnelweg omdat er bijna geen ongelijkvloerse aansluitingen waren. In 1974 opende de bypass van Kielce (de latere [[S7 (Polen)|S7]]) en midden jaren '70 is ook de [[DK7 (Polen)|DK7]] ten noorden van Warszawa naar 2x2 rijstroken verbreed, deels ongelijkvloers rond Nowy Dwór Mazowiecki, wat in 1975 opende. In 1977 opende de [[S6 (Polen)|S6]] als bypass van Trójmiasto, de drie steden Gdańsk, Sopot en Gdynia. Dit wordt meestal beschouwd als de eerste autosnelweg die door Polen zelf is aangelegd.

Vanaf eind jaren '70 ging het weer bergafwaarts met de Poolse economie. Onder de communistische regering is nog de eerste [[tolweg]] van Polen aangelegd, de [[A4 (Polen)|A4]] tussen Katowice en Kraków, die in fases tussen 1983 en 1990 werd opengesteld.

====Recente geschiedenis====
[[Afbeelding:A1-A4 Sosnica.JPG|thumb|right|400px|Het [[Węzeł Gliwice-Sośnica]], het grootste knooppunt in Polen.]]
De ontwikkeling van het snelwegennet van Polen was gedurende de jaren '80 en '90 vrij constant, met weinig wegopeningen. Dit veranderde vanaf het jaar 2000, toen elk jaar snelwegen werden geopend. De echte explosie van de snelwegenbouw was vanaf 2007, toen jaarlijks gemiddeld 100 kilometer snelweg werd geopend. Alhoewel vrijwel geheel Europa vanaf 2008 in een recessie kwam, ontsprong Polen de dans. Het land wist in alle jaren een economische groei te realiseren. Wel kwam vanaf 2011 het overheidsbudget onder druk te staan wat ertoe leidde dat in 2011 een groot aantal aanbestedingen uitgesteld zijn. Vervolgens zijn de aanbestedingen in 2013 en 2014 hervat zodat het bouwtempo hoog bleef. 

Veel autosnelwegen in Polen worden mede gefinancierd door de EU, tot 85% voor belangrijke projecten. Deze co-financiering is een vergoeding achteraf. Eerst wordt het project volledig uit het Poolse overheidsbudget betaald. Als het land aan EU-regelgeving heeft voldaan, kan men een groot deel van het geld weer terug krijgen. In oktober 2012 bereikte Polen de grens van 2.000 kilometer snelweg. Sinds eind 2013 heeft Polen meer autosnelwegen dan [[Nederland]]. In februari 2016 was 1.150 kilometer autosnelweg in aanbouw. Veel projecten liepen vanaf 2017 vertraging op tijdens de uitvoering, opvallend waren het vooral contracten die aan Italiaanse bouwbedrijven gegund waren die vele maanden of zelfs meer dan een jaar achter op schema opgeleverd zijn. In de periode 2019-2021 zijn 10 contracten van Italiaanse bouwbedrijven ingetrokken vanwege wanprestaties, hiervan waren twee contracten van TOTO, vier van Impresa Pizzarotti en vier van Salini-Impregilo. Deze bouwbedrijven veroorzaakten ook problemen in andere Oost-Europese landen. Op 7 november 2019 werd met de openstelling van de [[S11_(Polen)|S11]] langs Szczecinek de grens van 4.000 kilometer A- en S-wegen overschreden.<ref>[https://www.gddkia.gov.pl/pl/a/35736/Oddajemy-do-ruchu-obwodnice-Szczecinka-na-S11-mamy-juz-w-Polsce-ponad-4000-km-drog-szybkiego-ruchu Oddajemy do ruchu obwodnicę Szczecinka na S11 - mamy już w Polsce ponad 4000 km dróg szybkiego ruchu | gddkia.gov.pl]</ref> 

In 2020 werd het programma '100 rondwegen' gelanceerd.<ref>[http://100obwodnic.pl/ 100obwodnic.pl]</ref> In 2020 had Polen meer dan de helft van het oorspronkelijke plan voor autosnelwegen uitgevoerd. De kosten/batenverhouding ligt in Polen veelal zeer gunstig, bij een aantal autosnelwegen waren de aanlegkosten al binnen 1 of 2 jaar terugverdiend en bij twee derde van de projecten tot 2020 was de terugverdientijd minder dan 10 jaar.<ref>[https://www.obserwatorfinansowy.pl/in-english/polands-expensive-highways/ Poland’s expensive highways | obserwatorfinansowy.pl]</ref>

[[Afbeelding:PL ontwikkeling snelwegennet.png|thumb|center|861px]]

===Toekomst===

''Zie ook [[lijst van wegenprojecten in Polen]].''

In het wegenbouwprogramma 2014-2020 is vastgelegd dat in totaal 1.968 kilometer nieuwe [[autostrada (Polen)|autostrada]] en [[droga ekspresowa]] zou worden aangelegd, met een totale investering van € 21,5 miljard. Het volledige investeringsprogramma, dat ook rondwegen van [[droga krajowa]] omvat, bestaat uit een totale investering van € 22 miljard en 2.228 kilometer nieuwe weg. Dit programma is exclusief onderhoud.<ref>[http://bip.mir.gov.pl/Prawo/Transport/Pozostale_projekty/Documents/PBDK_2014_2020_program.pdf Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014-2020 | bip.mir.gov.pl]</ref>

===Knooppunten===

{{Knooppunt Polen}}

===Autostrada===
[[Afbeelding:PL ontwikkeling snelwegen.png|thumb|right|600px|De ontwikkeling van het Poolse snelwegennet.]]
''zie ook [[autostrada (Polen)]].''

De autostrady zullen het hoofdnet vormen, snelwegen bedoeld voor internationaal transitverkeer. Oorspronkelijk was het gepland om meer A-wegen aan te leggen, maar deze plannen zijn omgevormd tot S-wegen, wat vooral een administratieve wijziging is, S-wegen zijn feitelijk ook snelwegen. Er komen twee oost-westassen en één noord-zuidas. De A6 en A18 zijn historisch zo gegroeid. De A8 is een uitzondering, omdat de rest van de route als S8 wordt aangelegd. Het is niet ondenkbaar dat sommige S-wegen in de toekomst tolwegen worden, en alsnog als A-wegen bewegwijzerd gaan worden. De A-wegen zijn in principe [[tolweg]]en, maar voorlopig zijn de A4 (grotendeels), A6 en A18 nog tolvrij.

====Lijst van autostrady====

{| class="wikitable"
! # !! No. !! route !! lengte 
|-
| {{PL A|1}} || [[A1 (Polen)|A1]] || Gdańsk - Toruń - Łódź - Częstochowa - Bytom - Gliwice - Gorzyczki (CZ) || 564 km
|-
| {{PL A|2}} || [[A2 (Polen)|A2]] || Świecko (D) - Poznań - Łódź - Warszawa - Terespol (BY) || 610 km
|-
| {{PL A|4}} || [[A4 (Polen)|A4]] || Zgorzelec (D) - Wrocław - Opole - Gliwice - Katowice - Kraków - Tarnów - Rzeszów - Korczowa (UA) || 667 km
|-
| {{PL A|6}} || [[A6 (Polen)|A6]] || Kołbaskowo (D) - Szczecin - Rzęśnica || 29 km
|-
| {{PL A|8}} || [[A8 (Polen)|A8]] || Kobierzyce - Wrocław - Pawłowice || 33 km
|-
| {{PL A|18}} || [[A18 (Polen)|A18]] || Olszyna (D) - Krzywa || 78 km
|-
| {{PL A|50}} || [[A50 (Polen)|A50]] || Baranów - Mszczonów - Góra Kalwaria - Mińsk Mazowiecki  || ?
|}

===Droga ekspresowa===

''Zie ook [[droga ekspresowa]].''

De droga ekspresowa is een [[autoweg]] met 2x2 rijstroken en [[ongelijkvloerse kruising]]en. De maximumsnelheid op 2x2 S-wegen is 120 km/h, waardoor het feitelijk evengoed snelwegen zijn als autosnelwegen in andere landen. Op enkelbaans S-wegen geldt 110 km/h, maar het overgrote deel van de S-wegen wordt met 2x2 rijstroken aangelegd, in sommige gevallen breder, zoals rond grote steden, met name [[Warszawa]] en het [[Silezisch stedengebied]]. Van bestaande 1x2 S-wegen is het gepland om een tweede rijbaan aan te leggen. Slechts een handjevol uitzonderingen zullen voorlopig enkelbaans blijven, zoals de S22 naar Rusland. Enkelbaans S-wegen hebben vrijwel altijd een [[ruimtereservering]] voor 2x2 rijstroken en tellen bij aansluitingen wel 2x2 rijstroken.

====Lijst van drogi ekspresowe====

{| class="wikitable"
! # !! No. !! route !! lengte 
|-
| {{PL S|1}} || [[S1 (Polen)|S1]] || Pyrzowice - Dąbrowa Górnicza - Sosnowiec - Tychy - Bielsko-Biała - Cieszyn - Zwardoń (SK) || 135 km
|-
| {{PL S|2}} || [[S2 (Polen)|S2]] || Warszawa-Konotopa - Warszawa-Lubelska || 34 km
|-
| {{PL S|3}} || [[S3 (Polen)|S3]] || Świnoujście - Szczecin - Gorzów Wielkopolski - Zielona Góra - Legnica - Lubawka (CZ) || 470 km
|-
| {{PL S|5}} || [[S5 (Polen)|S5]] || Ostróda - Grudziądz - Bydgoszcz - Poznań - Wrocław || 446 km
|-
| {{PL S|6}} || [[S6 (Polen)|S6]] || Kołbaskowo - Goleniów - Koszalin - Gdynia - Gdańsk || 352 km
|-
| {{PL S|7}} || [[S7 (Polen)|S7]] || Gdynia - Gdańsk - Elbląg - Płońsk - Warszawa - Kielce - Kraków - Rabka || 720 km
|-
| {{PL S|8}} || [[S8 (Polen)|S8]] || Wrocław - Piotrków Trybunalski - Warszawa - Białystok || 528 km
|-
| {{PL S|10}} || [[S10 (Polen)|S10]] || Szczecin - Piła - Płock - Wołomin || ~460 km
|-
| {{PL S|11}} || [[S11 (Polen)|S11]] || Kołobrzeg - Koszalin - Piła - Poznań - Pyrzowice || ~600 km
|-
| {{PL S|12}} || [[S12 (Polen)|S12]] || Piotrków Trybunalski - Radom - Lublin - Dorohusk (UA) || ~315 km
|-
| {{PL S|14}} || [[S14 (Polen)|S14]] || Emilia - Łódź - Róża || 43 km
|-
| {{PL S|16}} || [[S16 (Polen)|S16]] || Olsztyn - Ełk - Białystok || ~240 km
|-
| {{PL S|17}} || [[S17 (Polen)|S17]] || Warszawa - Lublin - Hrebenne (UA) || 310 km
|-
| {{PL S|19}} || [[S19 (Polen)|S19]] || Kuźnica Białostocka (BY) - Białystok - Lublin - Rzeszów - Barwinek (SK) || ~570 km
|-
| {{PL S|22}} || [[S22 (Polen)|S22]] || Elbląg - Grzechotki (RUS) || 50 km
|-
| {{PL S|50}} || [[S50 (Polen)|S50]] || Baranów - Sochaczew - Serock - Mińsk Mazowiecki || ?
|-
| {{PL S|51}} || [[S51 (Polen)|S51]] || Olsztyn - Olsztynek || 40 km
|-
| {{PL S|52}} || [[S52 (Polen)|S52]] || Cieszyn (CZ) - Bielsko-Biała - Kraków || 119 km
|-
| {{PL S|61}} || [[S61 (Polen)|S61]] || Ostrów Mazowiecki - Łomża - Suwałki - Budzisko (LT) || 214 km
|-
| {{PL S|74}} || [[S74 (Polen)|S74]] || Sulejów - Kielce - Nisko || ~215 km
|-
| {{PL S|79}} || [[S79 (Polen)|S79]] || Warszawa - Warszawa-Lotnisko || 5 km
|-
| {{PL S|86}} || [[S86 (Polen)|S86]] || Sosnowiec - Katowice || 7 km
|}

{{Sjabloon:Polen}}

===Droga Krajowa===

De [[droga krajowa]] (meervoud: drogi krajowe) vormen het hoofdwegennet van het land. Door het gebrek aan een groot snelwegennet in Polen dienden de DK-wegen een groot deel van het doorgaande, regionale en lokale verkeer. De meeste DK-wegen zijn enkelbaans, alhoewel er ook delen zijn met 2x2 rijstroken. In de steden tellen ze ook regelmatig 2x3 rijstroken. De belangrijke DK-wegen worden geleidelijk omgevormd tot [[droga ekspresowa]]. De kwaliteit van de droga krajowa isenorm verbeterd alhoewel er her en der nog slechte stukken zijn. Het overgrote deel is echter van redelijke tot goede kwaliteit. Vanwege de hoge verkeersintensiteiten op sommige assen is de doorstroming matig, maar er wordt hard gebouwd om de DK-wegen te verbeteren of te vervangen door nieuwe snelwegen.

{{Sjabloon:Polen DK}}

===Europese wegen===

{{E-wegen in Polen}}

===Ecoducten===

Per januari 2014 had Polen 71 [[ecoduct]]en over A- en S-wegen. Daarnaast zijn er talloze onderdoorgangen voor wild. Met name de A2 in het westen van Polen heeft een groot aantal ecoducten achter elkaar. Ecoducten komen zowel op nieuwe als oudere snelwegen voor, maar zijn meer gangbaar op nieuwe routes. De ecoducten variëren van tweebuizige korte tunnels tot enkelvoudige betonnen overspanningen tot smalle bruggen tot een bredere brug gecombineerd met een lokale weg of zandweg.

===Ontwerpeisen & aanlegkosten===

''zie [[wegclassificatie in Polen]] voor het hoofdonderwerp.''

In Polen zijn er drie typen hoogwaardige wegen, de [[autostrada (Polen)|autostrada]], de [[droga ekspresowa]] en de autoweg [[klasse GP]]. De autostrada is altijd een volwaardige autosnelweg, de droga ekspresowa wordt soms als één rijbaan met tegenverkeer aangelegd, maar dit is sinds 2010 erg zeldzaam geworden, vrijwel alle droga ekspresowa worden tegenwoordig als volwaardige autosnelweg met 2x2 rijstroken en vluchtstroken aangelegd. De autoweg klasse GP varieert sterker, sommige van deze wegen zijn vrijwel gelijk aan de droga ekspresowa terwijl ze ook enkelbaans en slechts semi-ongelijkvloers kunnen worden aangelegd. 

De kosten van de bouw van deze wegen varieert relatief sterk. Omdat de autostrada zeer strikte ontwerpeisen heeft wordt deze vrijwel nooit in heuvelachtig of bergachtig gebied aangelegd, waardoor de dure trajecten met tunnels veelal een droga ekspresowa zijn. Dit verklaart waarom de bouwkosten van een droga ekspresowa frequent hoger liggen dan van een autostrada. Ook de mate van knooppunten en aansluitingen speelt een rol. De droga ekspresowa heeft doorgaans meer aansluitingen dan een autostrada.

De gemiddelde bouwkosten per kilometer bedroegen in de periode 2018-2020:<ref>[https://www.gddkia.gov.pl/pl/a/39322/Ile-kosztuje-kilometr-drogi Ile kosztuje kilometr drogi? | gddkia.gov.pl]</ref>

{| class="wikitable"
! type !! 2018 !! 2019 !! 2020
|-
| autostrada || 37,3 mln zł || 23,0 mln zł || 34,4 mln zł
|-
| droga ekspresowa || 37,3 mln zł || 51,9 mln zł || 46,8 mln zł
|-
| autoweg klasse GP || 25,0 mln zł || 19,9 mln zł || 44,3 mln zł
|}

===Afritnummering===

In Polen werd voorheen een [[afritnummering naar afstand]] gebruikt, alhoewel vrij veel autosnelwegen die na 2000 zijn opengesteld helemaal geen bewegwijzerde afritnummering hadden. Vanaf 2013 is geëxperimenteerd met de invoering van [[sequentiële afritnummering]], als eerste op de [[A1 (Polen)|A1]] ten noorden van Łódź. In 2020 is de nieuwe afritnummering definitief vastgesteld, waarbij gekozen is voor een landelijk systeem van sequentiële afritnummering. Op dat moment zijn ook de officiële afritnamen vastgesteld.<ref>[https://www.gddkia.gov.pl/frontend/web/userfiles/articles/d/dlaczego-rzasawa-ustapila-miejsc_38432/Mapa_w%C4%99z%C5%82%C3%B3w_2020-07-14.pdf Mapa wezlow 2020-07-14 | gddkia.gov.pl]</ref><ref>[https://www.gddkia.gov.pl/pl/a/38432/Dlaczego-Rzasawa-ustapila-miejsca-Czestochowie-Polnoc Dlaczego Rząsawa ustąpiła miejsca Częstochowie Północ? | gddkia.gov.pl]</ref> Twee ringwegen hebben ook R-nummers als afritnummers, dit komt voor op de ringweg van Warschau en die van Kraków.

==Wegnummering==

Polen heeft een geïntegreerde wegnummering van [[droga krajowa]] (nationale wegen). Deze nationale wegen kunnen zijn uitgeboud als autosnelweg (A), expressweg (S) of reguliere hoofdweg (DK). De hoofdroutes van de DK1 t/m DK9 vormen een [[grid]], oneven nummers lopen noord-zuid en even nummers lopen oost-west. De hogere nummers zijn enigszins gezoneerd en geclusterd, maar niet heel consistent. 

Het uitgangspunt is dat de autostrada over een nieuw tracé worden aangelegd, waarbij de DK-weg blijft bestaan, terwijl een droga ekspresowa een DK-weg vervangt, ook al worden deze wegen vaak over een nieuw tracé aangelegd. De DK-nummers 1 t/m 9 die door een autostrada worden vervangen krijgen dan een 9 ervoor, de DK1 wordt dan de DK91 als de parallel verlopende A1 gereed komt. Zo zijn de hele DK1, DK2 en DK4 vervangen door de DK91, DK92 en DK94. Indien een droga ekspresowa wordt aangelegd wordt de oude weg overgedragen aan een lagere overheid, in veel gevallen een gemeente of województwa (provincie). De weg krijgt dan een DW-nummer of geen bewegwijzerd nummer.

De [[droga wojewódzka]] vorm de tweede laag van wegnummering. Dit zijn wegen in het beheer van provincies (województwo) en genummerd in een nationaal systeem met nummers van 100 t/m 999. 

Overige wegnummerlagen zoals districtswegen (droga powiatowa) en gemeentewegen (droga gminna) zijn wel administratief genummerd, maar niet bewegwijzerd.

==Bewegwijzering==

''Zie ook [[bewegwijzering in Polen]].''

De bewegwijzering is op de autosnelwegen op blauwe borden en op het onderliggend wegennet op groene borden, inclusief op de S-wegen. A en S-nummer worden met prefix weergegeven, DK- en DW- nummers niet. A-, S- en DK-wegen hebben rode schildjes, DW-wegen hebben gele schildjes. Bij afslagen op snelwegen worden blauwe borden gebruikt voor de vooraankondiging met de informatie betreffende afrit in een intern groen vlak. De rechtdoordoelen staan wel op het blauwe vlak. Bij de afritten wordt vaak een snelheidsbordje in de afritvork geplaatst. Het aantal elektronische borden neemt snel toe en zijn vergelijkbaar met wat men in Frankrijk ziet boven de snelwegen. Knooppunten worden aangekondigd door een knooppuntsymbool met de knooppuntnaam. 

De bewegwijzering is over het algemeen overzichtelijk. De doelenkeuze is voor binnenlandse bestemmingen meestal beperkt tot grote steden op de grote afstand. Zo is het niet ongebruikelijk om grotere steden al over meerdere honderden kilometers van te voren aan te zien gegeven worden op het onderliggend wegennet. Polen is sterk terughoudend in het aangeven van buitenlandse bestemmingen. Vaak wordt naar Poolse grensplaatsjes verwezen, die in veel gevallen slechts enkele honderden inwoners tellen en alleen op gedetailleerde kaarten staan. Deze doelen worden wel vergezeld met landencodes, bijvoorbeeld PL/D. In Polen wordt vaak een [[remote focal point]] gebruikt, dit is doorgaans het uiterste einde van de snelweg. Zo wordt vlak na de grens met Duitsland al het grensdorp aan de Oekraïnse of Wit-Russische grens aangegeven, bijvoorbeeld Korczowa op de A4 en Terespol op de A2. De overige doelen op de bewegwijzering zijn voorspelbare grote steden. De verste doelen worden niet altijd even consistent aangegeven. Zo wordt Praha (Praag) op de DK3 al 610 kilometer van tevoren aangegeven bij Świnoujście, maar wordt dat verder op de DK3 niet herhaald. De E-nummering wordt doorgaans goed aangegeven. Ook het gebruik van wegnummers is consequent.

==Maximumsnelheden==
[[Afbeelding:Grensbord snelheden Polen.svg|thumb|right|150px|Het complexe snelhedenbord aan de Poolse grens.]]
De maximumsnelheid is binnen de bebouwde kom 50 km/uur. Buiten de kom geldt op enkelstrooks wegen 90 km/uur voor personenauto's en 70 km/uur voor vrachtwagens, alhoewel in de praktijk geen vrachtwagenchauffeur zich daar aan houdt. Op buitenstedelijke hoofdwegen met 2x2 rijstroken en autowegen geldt 100 km/uur. De maximumsnelheid voor vrachtwagens is dan 80 km/uur. Op [[droga ekspresowa|drogi ekspresowe]] met 2x2 rijstroken, die in de praktijk vaak hetzelfde ogen als de snelwegen geldt 120 km/uur. Op de [[autostrada (Polen)|autostrady]] geldt 140 km/uur. Bussen met vergunning mogen dan 100 km/uur, anders 80 km/uur. 

Per 1 januari 2011 zijn de maximumsnelheden op autostrady van 130 naar 140 km/uur verhoogd en op 2x2 drogi ekspresowe van 110 naar 120 km/uur. Op 1x2 drogi ekspresowe geldt nog 110 km/uur. Voor 1 juni 2021 mocht men tussen 23.00 en 05.00 uur 60 km/uur rijden binnen de kom.<ref>[https://www.gov.pl/web/infrastruktura/od-1-czerwca-zmiany-w-prawie-o-ruchu-drogowym Od 1 czerwca zmiany w Prawie o ruchu drogowym | gov.pl]</ref>

{| class="wikitable"
! wegtype !! Vmax
|-
| {{bibeko}} || {{50}}
|-
| {{bubeko}} || {{90}}, indien 2x2: {{100}}
|-
| {{aw}} || {{100}}, indien 2x2: {{120}}
|-
| {{asw}} || {{140}}
|}

==Verkeersveiligheid==

{| class="wikitable"
! jaar !! verkeersdoden
|-
| 2010 || 3.907
|-
| 2011 || 4.189
|-
| 2012 || 3.571
|-
| 2013 || 3.357
|-
| 2014 || 3.202
|-
| 2015 || 2.938
|-
| 2016 || 3.026
|-
| 2017 || 2.831
|-
| 2018 || 2.862
|-
| 2019 || 2.909
|}

De verkeersveiligheid verbetert in Polen snel, het aantal verkeersdoden neemt jaarlijks met meer dan 10% af. Op gevaarlijke punten waar veel ongevallen met fatale afloop plaatsvinden staan grote borden met "Czarny Punkt" (black spot) en eventueel begeleid met een bord waarop het aantal slachtoffers staat. In 2004 kwamen 5.700 mensen om het leven bij verkeersongevallen, in 2009 was dit gedaald naar zo'n 4.600 doden, 3.900 doden in 2010<ref>[http://www.policja.pl/portal/pol/1/61723/Mniej_wypadkow_mniej_zabitych_i_mniej_rannych__2010_rok_na_polskich_drogach.html Mniej wypadków, mniej zabitych i mniej rannych – 2010 rok na polskich drogach | policja.pl (Pools)]</ref> en 2.824 doden in 2015.<ref>[http://statystyka.policja.pl/st/ruch-drogowy/100256,Bezpieczenstwo-w-ruchu-drogowym-w-ujeciu-miesiecznym.html  Bezpieczeństwo w ruchu drogowym - w ujęciu miesięcznym | statystyka.policja.pl]</ref> De verwachting is dat met de opening van nieuwe snelwegen het aantal verkeersdoden zal dalen, zoals dat ook in [[Spanje]] gebeurd is. Veel enkelbaans wegen zijn erg druk met veel vrachtverkeer en veel frontale aanrijdingen. Een ander actief programma om de verkeersveiligheid te verbeteren is door het op grote schaal aanleggen van rondwegen (obwodnica) rondom dorpen en stadjes. De meesten hiervan zijn enkelbaans, maar vaak ongelijkvloers en soms met 2x2 rijstroken.

In 2010 vielen 102 verkeersdoden per 1 miljoen inwoners in Polen, een daling van 29 procent ten opzichte van het jaar 2001. Het land behoort hiermee tot de minst veilige van de Europese Unie,<ref>[http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/830&format=HTML&aged=1&language=NL&guiLanguage=en Verkeersveiligheid: aantal verkeersdoden EU met 11% gedaald in 2010 | europa.eu]</ref> wat te verklaren is door het gebrek aan autosnelwegen en andere hoogwaardige en veilige wegen. In 2015 vielen 77 verkeersdoden per 1 miljoen inwoners, waarmee het land beduidend boven het EU-gemiddelde zit, maar niet meer tot de minst veilige landen behoort.<ref>[http://etsc.eu/10th-annual-road-safety-performance-index-pin-report/ 10th Annual Road Safety Performance Index (PIN) Report | etsc.eu]</ref>

Het aantal verkeersdoden per 1 miljoen inwoners is tussen 2000 en 2015 gehalveerd. Het aantal verkeersdoden per 1 miljard voertuigkilometers behoort tot de hoogste van de Europese Unie, maar dat jaar was van 8 landen geen dergelijke data beschikbaar, waaronder alle landen die een hoger aantal verkeersdoden per 1 miljoen inwoners hebben dan Polen.

==Tol==
[[Afbeelding:PPO Myslowice-Brzeczkowice.jpg|thumb|right|300px|Een tolstation op de A4 bij Mysłowice.]]
''Zie ook [[tolwegen in Polen]] en [[e-TOLL]].''

Voor een aantal Poolse snelwegen moet tol betaald worden, zoals de A1, A2 en A4. In de toekomst moet dit systeem op alle A-wegen ingevoerd worden. Optioneel kunnen bestuurders van personenauto's gebruik maken van het elektronische tolsysteem e-TOLL.<ref>[https://etoll.gov.pl etoll.gov.pl]</ref> 

Voor vrachtwagens bestaat er een aparte verplichte elektronische tolheffing met [[e-TOLL]]. De vrachtwagentol geldt voor alle A-, S- en DK-wegen. Voorheen werd van de [[karty opłat drogowych]] gebruikgemaakt, een tolkaart die voor alle DK, S en A-wegen verplicht was. Dit systeem is per 1 juli 2011 vervangen door het elektronische tolsysteem ViaTOLL, dat op zijn beurt in juni 2021 weer vervangen is door het systeem e-TOLL.

==Verkeersintensiteiten==
[[Afbeelding:Polen goederenvervoer tonkm.png|thumb|right|300px|Goederenvervoer over de weg in Polen.]]
De verkeersintensiteiten zijn buiten de grote steden nog relatief laag, maar de verkeersdrukte neemt snel toe. Op de DK-wegen zijn 15.000 tot 25.000 voertuigen op de belangrijke transportassen niet ongebruikelijk. Deze worden met prioriteit vervangen door snelwegen. Over de meeste andere DK-wegen rijden tussen 10.000 en 15.000 voertuigen, met pieken in stedelijke gebieden. Sommige rustige DK-wegen verwerken minder dan 5.000 voertuigen per etmaal, maar dit is voornamelijk in de periferie van Polen. 

Op autosnelwegen liggen de verkeersintensiteiten hoger. Tussen de grote steden rijden veelal 20.000 tot 40.000 voertuigen per etmaal, stijgend naar 60.000 tot 100.000 voertuigen in de stedelijke gebieden. Van niet alle snelwegachtige (klasse GP)-wegen in Polen zijn de verkeersintensiteiten bekend, omdat deze niet door de [[GDDKiA]] beheerd worden.<ref>[http://www.gddkia.gov.pl/987/gpr-2010 Generalny Pomiar Ruchu w 2010 (verkeerstellingen 2010) | gddkia.gov.pl]</ref>

===Geschiedenis===

De eerste grote verkeerstelling in Polen werd in 1926 gehouden. Het verkeer werd geteld op het toen kleine netwerk van geasfalteerde wegen. In 1954 werd de eerste verkeerstelling na de Tweede Wereldoorlog gehouden, op een beperkt aantal wegen. Er was nog op veel plekken sprake van oorlogsschade, met name bij rivierbruggen. Sinds 1965 worden systematisch verkeerstellingen gehouden elke 5 jaar, over een periode van 14 dagen. Vanwege geldgebrek werd de telperiode in 1985 tijdelijk verlaagd naar 9 dagen. Sinds 2010 wordt verkeersdata op grotere schaal geautomatiseerd geregistreerd, met tellussen in het wegdek en camera's. Het netwerk van automatische telstations is in 2015 fors uitgebreid. 

===Registratie===

In Polen wordt gebruikgemaakt van drie te onderscheiden seizoenen:

* Jaargemiddelde: Średni Dobowy Ruch Roczny (SDRR)
* Zomergemiddelde: Średni Dobowy Ruch Letni (SDRL)
* Wintergemiddelde: Średni Dobowy Ruch Zimowy (SDRZ)

Tevens wordt onderscheid gemaakt in de tijdsperiode (dag, avond, nacht), de verkeersgroei en de samenstelling van het verkeer in verschillende klassen.

==Projecten==

''Zie [[lijst van wegenprojecten in Polen]].''

==Zie ook==

* [[Autostrada (Polen)]]
* [[Droga ekpresowa]]
* [[Droga krajowa]]
* [[Warszawa]]
* [[Silezisch stedengebied]]

==Externe links==

* [http://www.granica.gov.pl wachttijden oostgrens | www.granica.gov.pl]
* [http://www.gddkia.gov.pl/ Poolse wegbeheerder | www.gddkia.gov.pl]
* [http://siskom.waw.pl/ ontwikkelingen wegen regio Warszawa | siskom.waw.pl]
* [http://www.skyscrapercity.com/forumdisplay.php?f=240 infrastruktura drogowa | skyscrapercity.com]
* [http://www.en.mi.gov.pl/ ministerie van infrastructuur | en.mi.gov.pl]

==Referenties==

<references/>

{{Sjabloon:Europa}}
[[Categorie:Polen| ]]